مکان عملیات: جبهه جنوب - موقعیت: هورالهویزه
فرماندهی: مشترک - سازمان: مشترک
نوع تک: گسترده
استعداد نیروهای درگیر: ایران؛ 283 گردان پیاده و زرهی و 7 گردان توپخانه، عراق؛ 188 گردان پیاده، زرهی، مکانیزه و کماندویی، 4 گردان گارد ریاست‌جمهوری و 30 گردان توپخانه
هدف عملیات: گشودن جبهه جدید علیه دشمن و قطع محور بصره-العماره
تلفات انسانی عراق: 16140 نفر
خلاصه‌ای از عملیات: یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای نظامی 8 سال دفاع مقدس این بود که طراحان نظامی ایران ثابت کردند غیرممکن را نمی‌شناسند. هرگاه در جبهه‌ایی رکود ایجاد می‌شد به سرعت راهی برای گشودن جبهه جدید پیشنهاد می‌کردند و عملیات خیبر هم یکی از این پیشنهادات بود. دشمن هیچ‌گاه تصور نمی‌کرد نیروهای ایرانی بدون پشتیبانی توپخانه و قوای زرهی، عرض چند ده کیلومتری هورالهویزه را پیموده و خود را به دجله برسانند.
طبق طرح عملیات، نیروهای ایرانی از سه محور هورالهویزه، طلاییه و شلمچه دست به حمله می‌زدند. نیروهای ایرانی با عبور از هورالهویزه و تصرف جزایر مجنون، خود را به ساحل دجله رسانده و با عبور از آن جاده بسیار مهم بصره- العماره را تصرف می‌کردند. نیروهای عمل‌کننده در محور طلاییه و شلمچه هم با پیشروی به سمت شط‌العرب و تصرف نشوه، از طریق جاده نشوه-قرنه، ادوات سنگین را به شمال اعزام می‌کردند تا منطقه تثبیت گردد.
عملیات در محور هورالهویزه با موفقیت همراه بود و در چند محور نیروهای ایران به ساحل دجله دست یافته و از آن عبور کردند، اما مقاومت شدید نیروهای عراقی در طلاییه و شلمچه که برای اولین‌بار به‌طور گسترده اقدام به استفاده از سلاح‌های شیمیایی نمودند، باعث شد تا پیشروی در این دو محور شکست بخورد و نیروهای محور دجله بدون پشتیبانی، در مقابل پاتک‌های عراق به ناچار به جزایر مجنون عقب‌نشینی کردند.
تلاش عراق برای بازپس‌گیری جزایر ادامه یافت و بی‌سابقه‌ترین حملات زرهی، توپخانه‌ایی و شیمیایی علیه نیروهای ایرانی انجام گرفت به‌ویژه این‌که دشمن پل بین مجنون جنوبی و طلاییه را حفظ کرده و از این طریق ستون تانک‌های خود را به سمت نیروهایی روانه می‌کرد که سنگین‌ترین سلاحشان آر.پی.جی بود. با این حال نیروهای ایرانی بالاخره موفق شدند تسلط خود بر جزایر را تثبیت کنند و عراقی‌ها کوتاه آمدند. در این عملیات سرداران زیادی هم‌چون حمید باکری، همت و زجاجی به شهادت رسیدند و حسین خرازی جانباز گردید.
شرح عملیات:
پس از فتح خرمشهر و عقب‌نشینی سراسر ارتش عراق، دشمن برای دستیابی به پدافند مطمئن تدابیری به کار بست؛ به‌گونه‌ای که در مناطق کوهستانی، ارتفاعات مرزی را هم‌چنان در اشغال خود نگه داشت؛ و در مناطق پست، با به‌کارگیری موانع مصنوعی موقعیت خود را تحکیم بخشید. در عین حال، دشمن از موانع طبیعی نیز بهمنظور ایجاد اطمینان بیشتر بهره می‌گرفت. در این میان، رودخانه عریض اروند و منطقه وسیع هورالعظیم از نگرانی دشمن نسبت به تهاجم قوای ایران کاسته بود. این موضوع در منطقه هورالعظیم بیشتر مشهود بود، به‌طوری‌که دشمن هیچ‌گونه مانعی را برای ایجاد پدافند در غرب این منطقه در نظر نگرفته بود. عراق هرگز نمی‌پنداشت آب‌گرفتگی وسیع هورالعظیم برای نیروهای پیاده ایران قابل‌عبور باشد؛ و نیز گمان نمی‌کرد قوای مسلح ایران تلاش اصلی خود را در این منطقه قرار دهند.
هم‌چنین عراق در سال‌های سوم و چهارم جنگ تاکتیک‌های جدیدی اتخاذ کرد، که طبعاً نیازمند به‌کارگیری تاکتیک‌ها و تدابیر جدید بود. بهمنظور برهم زدن معادله نظامی جنگ به نفع جمهوری اسلامی و به‌دست گرفتن ابتکار عمل، منطقه هور با سه ویژگی انتخاب گردید:
1- ضعف و ناتوانی دشمن در عملیات آبی-خاکی.
2- سرعت عمل.
3- غافلگیری.
منطقه هور با توجه به تجارب به‌دست آمده از عملیات رمضان تا والفجر 4 و با درنظر گرفتن توان خودی و دشمن، و نیز نقش زمین و تأثیرگذاری آن، انتخاب شد. نظر به راکد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، که طبعاً منجر به طولانی شدن عقبه‌های نیروهای خودی می‌شد و نیز فقدان زمین مناسب جهت قدرتمندی و قابلیت‌های نیروهای خود(پس از عملیات رمضان تا قبل از خیبر)، از جمله شرایط و عواملی بود که موجب می‌شد دشمن تصور عملیات گسترده را از طرف هور نداشته باشد و همین تصور باعث گردید که عراق، از جزایر مجنون شمالی و جنوبی و شرقی دجله تنها با چند گردان پدافند نماید.
در این میان، اجرای عملیات والفجر مقدماتی در منطقه شمال هور، به‌رغم نتایج غیرمطلوب آن، نتیجه‌ای بزرگ-هر چند غیرمستقیم- برجای گذارد. عملیات در منطقه چزابه، شناسایی موقعیت ضعیف دشمن در منطقه هور را درپی داشت.
فرماندهان سپاه پاسداران که به مناسبت عملیات والفجر مقدماتی در آن منطقه حضور یافته بودند، با مشاهده نقاط ضعف دشمن، سریعاً به طراحی عملیات خیبر پرداختند و با استفاده از تجربه حاصل از عملیات والفجر مقدماتی، ضریب امنیت را شدت بخشیده و رعایت حفاظت اطلاعات را اصل قرار دادند. مضافاً به این‌که دو نکته مهم دیگر در دستور کار قرار گرفت.
نکته اول، فعالیت‌های شناسایی بود که با توجه به رعایت اصل حفاظت، به نیروهای بومی سپاه خوزستان واگذار شد.
نکته دوم، تغییر در سازمان رزم سپاه پاسداران و ایجاد قابلیت عملیات آبی-خاکی بود که باید متحقق می‌شد، برهمین اساس، یگان دریایی سپاه(قرارگاه نوح) تشکیل شد. در عین‌حال، برای جلوگیری از هوشیاری دشمن، قرارگاه دریایی سپاه در بوشهر فعال گردید تا به این وسیله تلاش جدید بهمنظور افزایش فعالیت در خلیج‌فارس تلقی گردد.
عمليات خيبر؛ نخستين عمليات آبي- خاكي:
پس از عمليات رمضان، دو منطقه رملي«فكه» و منطقه آب گرفته«هور» براي نبرد با ماشين جنگي عراق مدنظر قرار گرفت.
به همين دليل، عمليات والفجر مقدماتي در«فكه» و«خيبر» در هور طرح‌ريزي شده و به اجرا درآمد. طي دوره تعقيب متجاوز كه از تيرماه ۶۱ آغاز شده بود، يكي از تدابير مهم، به‌دست گرفتن ابتكار عمل بود و بر همين اساس فرماندهان ايراني در تلاش براي شناسايي نقاط ضعف دشمن برآمدند.
يكي از نتايج اين تلاش، شناسايي منطقه هورالهويزه و انتخاب اين آب‌گرفتگي گسترده براي ضربه زدن به قواي دشمن بود. به همين منظور، قرارگاه«نوح۷» سپاه پاسداران براي انجام نخستين عمليات بزرگ آبي- خاكي ايران تشكيل شد. عمليات«خيبر» با ۲۲۰ گردان سپاه و پاسداران در هورالهويزه و جزاير مجنون و ۶ گردان از ارتش در پاسگاه زيد با سازماندهي قرارگاه‌هاي عملياتي«نجف» و«كربلا» و پشتيباني قرارگاه نوح(۷) در ساعت۲۱ و ۳۰ دقيقه روز ۳ اسفندماه ۱۳۶۲ و با رمز«يا رسول الله۹» آغاز شد.
هور منطقه‌اي همسطح با دريا است. در برخي نقاط سطح آب دو تا سه متر بالاتر از سطح دريا مي‌باشد. اين‌‌گونه مناطق در مسير رودخانه‌هاي دائمي و فصلي بهوجود مي‌آيند. منطقه عملياتي خيبر در شرق رودخانه«دجله» و درون«هورالعظيم» واقع شده بود و از شمال به«العزيز» و از جنوب به«القرنه»، «طلاييه» و يك محور در«پاسگاه زيد» در محدوده‌اي به گستره ۱۰۰ كيلومترمربع مي‌رسيد.
در داخل اين گستره دو جزيره«مجنون»، دكل‌هاي فشارقوي برق، دكل‌هاي تقويتي راديو و تلويزيون، تأسيسات و كارخانه‌هاي كاغذسازي و چاه‌هاي نفت عراق قرار داشت. هم‌چنين در حاشيه دجله حدود پنجاه روستا وجود داشت كه درهنگام عمليات خيبر همگي خالي از سكنه غيرنظامي بود. قرار بود كه نيروهاي عمل‌كننده با عبور و پيشروي در هور، بصره را از سمت شمال تهديد كنند. البته پيش از درنظر گرفتن و رسيدن به چنين اهدافي، چند عمليات انحرافي و فريب، از جمله تحريرالقدس در بلندي‌هاي شرقي سد دربنديخان عراق، والفجر ۵ در منطقه كوهستاني چنگوله و والفجر ۶ در منطقه چزابه به اجرا درآمده بود.
سازماندهي رزمي نيروهاي عمل‌كننده ايران در اين عمليات شكل تازه‌اي به‌خود گرفت، به اين ترتيب كه نيروي زميني ارتش با يگان‌هاي تحت امر خود و با استعداد دو لشكر پياده، ۲ لشكر زرهي و يك تيپ هوابرد از محور«زيد» و نيروهاي سپاه پاسداران با دو لشكر پياده و يك تيپ زرهي در همين محور و ۹ لشكر، ۶ تيپ پياده و ۳ تيپ زرهي از هور و طلاييه در محور اصلي وارد عمل شدند.
علاوه بر اين، سپاه در اين محور عمليات فريب خود را با ۵ تيپ و يك لشكر به انجام رساند. در مرحله نخست، عمليات به‌طور هم‌زمان از سراسر محورها آغاز شد و پيشروي با سرعت عمل و غافلگيري دشمن همراه بود. هر چند در محور زيد پيشروي چنداني ميسر نشد، اما در محور هور كه خود به چهار محور فرعي العزيز، القرنه، جزاير مجنون و طلاييه تقسيم مي‌شد، بيشتر اهداف حاصل شد.
اين پيشروي آن‌چنان قوي بود كه در روز چهارم گروهي از رزمندگان به شهر القرنه پا گذاشتند و مردم شيعه‌نشين با قرباني كردن گوسفند به پيشواز آنان آمدند. در محور شمالي عمليات(العزيز) رزمندگان توانستند خود را به رودخانه دجله رسانده و تردد خودروهاي راه بصره- بغداد را قطع كنند. دو جزيره مجنون نيز به راحتي دور خورده و به دست قواي ايراني افتاد.
از نكات ويژه و برجسته اين عمليات پرواز چرخ‌بال‌هاي ايراني برفراز دو جزيره مجنون بود. در مرحله دوم محور جزاير مجنون و طلاييه بهمنظور الحاق و پيشروي به سمت«نشوه» درنظر گرفته شد، اما بنا به عللي پيشروي صورت نگرفت و دشمن به‌طور گسترده‌اي به استفاده از انواع بمب‌هاي شيميايي پرداخت. با توجه به اين‌كه در اين عمليات آبي- خاكي كوتاه‌ترين فاصله از خط مقدم خودي تا خشكي ۱۳ كيلومتر بود، امكان پشتيباني زميني و بهره‌گيري از يگان تازه تأسيس شده نيروي دريايي سپاه وجود نداشته و تلاش هوانيروز هم پاسخگوي نيازمندي‌هاي نيروهاي خط‌‌شكن و پدافندي نبود و با وجود استفاده عراق از مواد شيميايي و پاتك‌هاي فراوان، تنها دو جزيره مجنون حفظ و تثبيت شدند، ضمن آن‌كه»محمدابراهيم همت» فرمانده لشكر ۲۷ محمد رسول الله(9) سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در جريان دفع پاتك دشمن به جزاير مجنون به شهادت رسيد.
در مرحله سوم عمليات كه بيشتر بهمنظور دفع فشارهاي دشمن به جزاير مجنون جنوبي به اجرا درآمد، طي ۷۲ ساعت پاتك، نيروهاي عراق نزديك به يك ميليون گلوله توپ و خمپاره شليك كردند كه نشان از حساسيت و تمركز قواي دشمن بر اين مناطق بود. در نتيجه سه مرحله عمليات خيبر بيش از ۲۳ يگان دشمن از ۲۰ تا ۱۰۰ درصد متلاشي گرديده و تعداد ۱۶۱۴۰ تن از نيروهاي دشمن‌كشته، زخمي و اسير شدند كه در ميان اسرا علاوه بر افسران، درجه داران و سربازان جيش‌الشعبي عراق، تعدادي غيرنظامي از كشورهاي مصر، سودان، مراكش و سومالي نيز وجود داشتند.
افزون بر اين، ۳۳۰ دستگاه تانك و نفربر، ۶ فروند هواپيما، ۹ فروند چرخبال و ۲۰۰ دستگاه خودرو و شمار زيادي از انواع سلاح‌هاي سبك و سنگين دشمن منهدم گرديد. در مجموع اين عمليات در منطقه‌اي به وسعت ۱۱۸۰ كيلومتر انجام شد كه جزاير مجنون به مساحت ۱۶۰ كيلومترمربع همراه با ۵۰ حلقه چاه نفت و چندين روستا از جمله مناطق آزادشده در اين عمليات مي‌باشند.
در ميان غنايم به‌دست آمده از دشمن علاوه بر دستيابي به چاه‌هاي نفت منطقه با ذخيره ميليون‌ها بشكه نفت، ۴۲ تانك ونفربر زرهي، ۲۵۰ خودرو، ۱۹ عراده توپ صحرايي(دوربرد)، ۳۰ عراده توپ ضدهوايي و ۱۲۰ دستگاه مهندسي به چشم مي‌خورد.
در ابتكار شناسايي و برنامه‌‌ريزي براي اين عمليات مي‌توان از شهيدحسن باقري قبل از شهادت در شناسايي هور و ادامه آن توسط علي هاشمي نام برد. در اين عمليات حميد باكري و تقي ياغچيان به شهادت رسيدند.
اهداف عملیات:
هدف از عملیات خیبر عبارت بود از: انهدام نیروهای سپاه سوم عراق، تأمین جزایر مجنون شمالی و جنوبی، ادامه تک از جزایر و محور طلاییه به سمت نشوه و الحاق به نیروهایی که از محور زید به دشمن حمله می‌کردند. در نظر بود که خشکی شرق دجله از طریق هور تصرف شود تا دشمن نتواند از سمت شمال سپاه سوم را تقویت کند.
منطقه عملیات:
منطقه عملیاتی که در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه واقع شده است، از شمال به العزیر و از جنوب به القرنه-طلائیه محدود می‌گردد. این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: هور و خشکی. قسمت خشکی، که حداقل عرض آن 8 کیلومتر و حداکثر 10 کیلومتر است، توسط دو هور بزرگ-هورالهویزه در شرق و هورالحمار در غرب آن- احاطه شده است.
هم‌چنین، منطقه مذکور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی-غربی تقسیم می‌شود که 3/4 آن در شرق رودخانه قرار دارد. جاده مواصلاتی عماره-بصره نیز در غرب رودخانه واقع است.
در داخل منطقه مزبور جزایر شمالی و جنوبی مجنون واقع است. هم‌چنین تأسیسات دیگری وجود دارد که عبارتند از: دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون، تأسیسات و کارخانجات کاغذسازی، چاه‌های نفت و ...
هور منطقه‌ای است همسطح دریا که در بعضی مناطق سطح آب آن 2 تا 3 متر بالاتر از آب دریاست و به‌طور‌کلی نسبت به مناطق هم‌جوار گود می‌باشد و در مسیر رودخانه‌های قدیمی و دایمی بهوجود می‌آید و دارای روییدنی‌هایی به شرح زیر است:
1- نی با ارتفاع 2 تا 7 متر که عمدتاً در جاهای عمیق می‌روید.
2-بردی که معمولاً ارتفاع آن بین 1 تا 2 متر است.
3- چولان که در جاهای کم‌عمق می‌روید و ارتفاع آن کمتر از 50 سانتی‌متر است.
به علت پوشش فشرده سطح هور از نی، بردی و چولان، تردد در آن تنها از معابری خاص(آبراه‌ها، نهرها و یا محل عبور حیوانات وحشی) امکان‌پذیر است.
علت انتخاب هور:
علاوه بر آن‌چه قبلاً ذکر شد، علت انتخاب هور به لحاظ عوامل زیر بود:
1- پرهیز از تک جبهه‌ای(حمله رویاروی و مستقیم به دشمن را تک جبهه‌ای می‌گویند.)
2- حمله به جناح دشمن؛ شکل حضور دشمن در منطقه شرق بصره به‌گونه‌ای بود که الحاق نیروهای خودی در طلاییه و سپس رسیدن به عقبه دشمن در نشوه، جناحی عمده از دشمن به تصرف در می‌آمد که تزلزل خطوط دشمن را درپی داشت.
3- عدم‌تصور دشمن نسبت به انجام عملیات در هور.
4- بکر بودن منطقه.
5- غیرممکن بودن مانور زرهی برای دشمن.
استعداد دشمن: منطقه موردنظر برای عملیات در حوزه استحفاظی سپاه سوم عراق قرار داشت و در جریان عملیات یگان‌های زیردر این منطقه حضور یافتند:
الف- یگان‌های پیاده:
تیپ‌های 3، 5، 11، 18، 605، 702، 704، 93، 95، 96، 701، 501، 35، 419، 108، 113، 427، 36، 22، 23، 28، 418، 422، 19 پیاده.
ب- یگان‌های رزهی:
تیپ‌های 30، 16، 6، 56، 14، 26 و 37 زرهی و تیپ 55 مختلط.
ج- یگان‌های مکانیزه:
تیپ‌های 25، 8، 27، 15 و 20 مکانیزه.
د- گارد مرزی و گارد ریاست‌جمهوری:
تیپ‌های 5، 8 و 11 گارد مرزی و یک تیپ از گارد ریاست‌جمهوری.
ه- نیروی مخصوص:
تیپ 65.
و- جیش‌الشعبی و کماندو:
بیش از 10 گردان.
ز- توپخانه:
حدود 30 گردان.
قوای خودی:
هدایت و فرماندهی عملیات برعهده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا(ص) بود. دو قرارگاه اصلی(کربلا و نجف) و پنج قرارگاه فرعی(نصر، حنین، بدر، حدید و فتح) تحت امر قرارگاه مرکزی بودند. یگان‌های عملیاتی نیز به شرح ذیل بود:
الف- سپاه پاسداران:
لشگرهای 5 نصر، 8 نجف اشرف، 31 عاشورا، 19 فجر، 41 ثارالله، 17 علی‌بن ابی‌طالب(ع)، 14 امام حسین(ع)، 27 محمد رسول‌الله(ص) و 7 ولی‌عصر(عج)
تیپ‌های مستقل 15 امام حسن(ع)، 10 سیدالشهدا(ع) ، 44 قمر بنی‌هاشم(ع)، 33 المهدی(عج)، 18 الغدیر و 21 امام رضا(ع).
تیپ‌های مستقل زرهی 72 محرم، 20 رمضان و 28 صفر.
یگان دریایی(قرارگاه نوح)
در مجموع، سپاه پاسداران 220 گردان عملیاتی در اختیار داشت و استعداد توپخانه آن نیز 7 گردان بود.
ب - ارتش جمهوری اسلامی:
لشگرهای پیاده 77، 21، 28 و 55.
لشگرهای زرهی 81، 16 و 92.
قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) ب‌عنوان قرارگاه مرکزی:
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) فرماندهی قرارگاه‌های فرعی را به‌عهده داشت:
قرارگاه نصر هدایت لشگر 5 نصر و تیپ 15 امام حسن(ع) را به‌عهده داشت.
قرارگاه حدید هدایت تیپ 44 قمر بنی‌هاشم و تیپ 21 امام رضا(ع) را به‌عهده داشت.
قرارگاه فتح هدایت لشگر 27 محمد رسول‌الله(ص) و تیپ 33 المهدی(عج)، تیپ 18 الغدیر را به‌عهده داشت.
قرارگاه حنین هدایت لشگر 17 علی‌بن ابی‌طالب(ع) و لشگر 41 ثارالله و تیپ 10 سیدالشهدا(ع) را برعهده داشت.
قرارگاه بدر هدایت لشگر 8 نجف، لشگر 31 عاشورا، لشگر 19 فجر را به‌عهده داشت.
قرارگاه کربلا هدایت نیروهای زیر را به‌عهده داشت.
از ارتش لشگرهای 77، 21 و 28 پیاده و لشگر 8 زرهی.
از سپاه لشگر 14 امام حسین(ع)، 7 ولی‌عصر(عج) و تیپ زرهی 72 محرم.
لازم به ذکر است که لشگر 16 و 92 زرهی ارتش در حین عملیات به‌کار گرفته شدند.
طرح عملیات:
دو قرارگاه کربلا و نجف مأموریت داشتند ضمن تأمین اهداف محوله، روی پل دوعیجی در شمال نشوه(غرب نهر کتیبان) الحاق کرده و سپس به‌سوی بصره ادامه عملیات دهند.
قرارگاه کربلا می‌بایست با عمل از محور زید و چسبیدن به نهر کتیبان جهت مسدود کردن منطقه ورودی دشمن در دو عیجی اقدام می‌کرد. قرارگاه نجف نیز پس از دستیابی به العزیر و القرنه و تصرف جزایر مجنون و الحاق به طلاییه، جهت بازکردن جاده طلاییه- نشوه که تنها امید برای ادامه عملیات و انتقال نیرو و مهمات بود، اقدام نماید. یگان‌های تحت‌امر این قرارگاه می‌باید با عبور از طلاییه به سمت نشوه و تأمین آن در پل دوعیجی به قرارگاه کربلا(نیروهای ارتش)ملحق می‌شدند. قرارگاه نجف برای تصرف اهداف خود به تشکیل پنج قرارگاه فرعی(نصر، بدر، حنین، حدید، فتح) مبادرت می‌ورزید.
قرارگاه دیگری با نام نوح(ع) وظیفه ترابری دریایی و پشتیبانی یگان‌های عمل‌کننده را برعهده داشت.
شرح عملیات:
نکته قابل‌توجه قبل از آغاز تک، حضور گسترده نیروهای مانور قدس در مناطق عملیاتی، پس از انجام مانور در مراکز مختلف شهرستان‌ها بود. علاوه بر این، با توجه به مانور قدس و تهدید و اقدامات جنون‌آمیز دشمن و حمله موشکی به دزفول و بمباران شهرهای کرمانشاه، ایلام، رامهرمز و ...، جو کلی جنگ در کشور، شکل خاصی به خود گرفته بود.
عملیات در ساعت 21:30 روز 3/12/1362 با رمز یا رسول‌الله آغاز شد. در مرحله اول نیروهای قرارگاه نجف با تهاجم سراسری در مناطقی هم‌چون تنگه و شهر القرنه، جاده بصره- العماره و نیز جزایر شمالی و جنوبی مجنون استقرار یافتند. در این میان، قرارگاه کربلا که در محور زید وارد عمل شده بود، با به‌دست آوردن کمترین موفقیت موجب بازگشت یگان‌های ارتش به مواضع قبلی خود شد.
در مرحله دوم عملیات، دو تلاش اصلی در محور جزایر مجنون و طلاییه به منظور الحاق و سپس پیشروی به سمت نشوه در نظر گرفته شد؛ بنا به عللی پیشروی انجام نشد. در مقابل، دشمن به تدریج خود را بازیافته و پس از کشف اهداف عملیات و محورهای اصلی تک، تلاش اصلی خود را ابتدا روی پاکسازی حوالی جاده بصره-العماره گذارد و سپس روی طلاییه متمرکز شد.
در ادامه عملیات، پس از آن‌که محور زید با عدم موفقیت مواجه شد، لشگر 14 سپاه پاسداران که تحت‌امر قرارگاه کربلا(ارتش) بود، آزاد شده و به همراه لشگر 27 مأموریت طلاییه را به‌عهده گرفت. در آن شب نبردی سخت درگرفت که تا صبح به طول انجامید. در این میان، فشار دشمن هم‌چنان ادامه داشت و با آن که محور جاده طلاییه-به طول 6 کیلومتر- در اختیار نیروهای خودی بود، لیکن وسعت کم منطقه مانور از یک سو و آتش انبوه و بسیار زیاد دشمن از سوی دیگر، امکان پیشروی الحاق با محور جزایر مجنون را ناممکن ساخته بود. به همین خاطر از ادامه عملیات در طلاییه صرف‌نظر شد و به این ترتیب اهداف عملیات خیبر به حفظ جزایر مجنون محدود شد.
بر همین اساس و با توجه به فشارهای دشمن، مرحله سوم عملیات به منظور تثبیت موفقیت خودی در جزایر انجام شد. دشمن که هرگونه حضور نیروهای ایرانی در هور را خطری برای جاده بصره-العماره می‌دانست با اجرای آتش شدید و توان پیاده و زرهی می‌کوشید جزایر مجنون را بازپس گیرد. این در حالی بود که نیروهای خودی خسته از چند روز جنگ، نداشتن عقبه نزدیک و نیز عدم حمایت آتش توپخانه، به مقاومت خود ادامه می‌دادند. متقابلاً، دشمن با تمرکز صدها قبضه توپ روی جزایر و بمباران مداوم آن‌ها با هواپیما و نیز در اختیار داشتن عقبه خشکی با واحدهای زرهی خود فشارهای متعدد و طاقت‌فرسایی را وارد می‌ساخت.
به‌رغم وضعیت یاد شده، نیروهای خودی می‌کوشیدند به هر صورت ممکن جزایر را حفظ نمایند. بر این اساس، سپاه پاسداران با تمام استعداد خود جهت دفع تهاجم دشمن و حفظ جزایر در آن‌جا استقرار یافت.
نهایتاً دشمن که در مقابل خود مقاومتی غیرقابل تصور و پیش‌بینی مشاهده می‌کرد، به تدریج از بازپس‌گیری جزایر ناامید شد و به تحکیم مواضع پدافندی خود مبادرت ورزید.
نتایج عملیات:
عملیات خیبر که به آزادسازی منطقه‌ای به وسعت 1000 کیلومترمربع در هور، 140 کیلومترمربع در جزایر مجنون و 40 کیلومترمربع در طلاییه انجامید، موجب افزایش عزم بین‌المللی در جهت کنترل ایران و جلوگیری از شکست عراق گردید؛ به گونه‌ای که از تاریخ 3/12/1362(زمان آغاز عملیات خیبر) تا تاریخ 30/7/1363 تعداد 474 طرح صلح از سوی 54 کشور مختلف جهان ارائه شد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در تاریخ 11/3/1363 قطع‌نامه 552 خود را در خصوص پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب نمود. این در حالی بود که هیچ یک از قطع‌نامه و طرح‌های مذکور نظر ایران را تأمین نمی‌کرد.
هم‌چنین، در این عملیات فرماندهان جنگ به اهمیت تأثیر تجهیزات دریایی و آبی-خاکی برای کسب نتایج مهم و حیاتی پی بردند و نیز سپاه پاسداران به یکی از ضرورت‌های حساس و حیاتی در تکمیل و توسعه سازمان خود آگاه گردید و آن لزوم ایجاد تقویت و توسعه یگان‌های دریایی برای انجام عملیات‌های آبی-خاکی بود. این رهیافت، قابلیت سپاه در انجام عملیات عبور از هور و رودخانه‌های بزرگ را توسعه داد و هسته اصلی عملیات‌های بدر، والفجر8، کربلا3، 4 و 5 و نیز زمینه‌ای برای تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران گردید.
تلفات و ضایعات عراق در این عملیات به شرح ذیل می‌باشد:
کشته و زخمی شدن حدود 15000 نفر.
به اسارت درآمدن 1140 نفر .
انهدام 150 تانک و نفربر و 200 خودرو.
به غنیمت در آمدن 10 تانک و 60 کامیون.
انهدام 21 تیپ به میزان 20 تا 100 درصد.