والفجر۸

نام عملیات: والفجر 8
زمان عملیات: 1364/11/20 تا 1365/2/9
مکان عملیات: جبهه جنوب، موقعیت: جنوب آبادان
رمز عملیات: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله‌العلی‌العظیم و قاتلوهم حتی لا تكون فتنه، یا فاطمه الزهرا(س)، یا فاطمه‌الزهرا(س)، یا فاطمه‌الزهرا(س)
نوع تک: گسترده
فرماندهی: سپاه سازمان : سپاه
تلفات انسانی عراق: 52105 نفر
استعداد نیروهای درگیر: ایران: 140 گردان پیاده و 16 گردان توپخانه، عراق: 241 گردان پیاده، زرهی، مکانیزه، کماندویی و گارد
هدف عملیات‌: تصرف شبه‌جزیره فاو
چکیده: عبور از عرض اروندرود یکی از آن شاهکارهای نظامی در تاریخ جنگ‌ها به‌شمار می‌رود. در اهمیت بندر و شبه‌جزیره فاو همین بس که عراق با قبول تلفات بسیار سنگینی، بیش از 80 شبانه‌روز برای بازپس‌گیری منطقه تلاش می‌کرد و 39 جنگنده خود را در این منطقه از دست داد. هرچند دشمن نتوانست فاو را بازپس گیرد، اما حملات مکرر آن‌ها باعث شد تا هدف نهایی نیروهای ایرانی که گشودن جبهه جدید و پیشروی در جنوب بصره بود به جایی نرسد.

ساعت 10: 22 دقیقه روز 64/11/20 توسط فرماندهی كل، سپاه فرمان حمله با قرائت رمز عملیات صادر شد: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله‌العلی‌العظیم و قاتلوهم حتی لا تكون فتنه، یا فاطمه الزهرا(س)، یا فاطمه‌الزهرا(س)، یا فاطمه‌الزهرا(س)،»پس از عبور موفقیت‌آمیز غواصان از رود خروشان اروند، یگان‌های نیروی زمینی سپاه پاسداران با پشتیبانی آتش تهیه و شلیك هزاران گلوله، تهاجم خود را در محورهای موردنظر، آغاز و مبادرت به شكستن خط مقدم دشمن كردند.
با توجه به احتمالاتی كه در زمینه هوشیاری دشمن مطرح بود، شكستن خط، پاكسازی و گرفتن سر پل مناسب در سریع‌ترین زمان ممكن، ضمن عبور از رود اروند در تضمین موقعیت علمیات، نقش اساسی داشت. در این راستا غواصان ضمن عبور از رود اروند باید معابر را باز می‌كردند تا نیروهای قایق‌سوار بتوانند با عبور از این معابر، به ساحل دشمن وارد و تا فرارسیدن روشنایی صبح، منطقه را برای استحكام سر پل پاكسازی كنند.
عكس‌العمل عراقی‌ها در لحظات اولیه عملیات و رویارویی با موج‌های گسترده قوای ایرانی كه سرتاسر خط دشمن را موردتهاجم قرار داده بودند غیرمنتظره و تعجب‌برانگیز بود. به‌دلیل گستردگی محورهای هجوم و انجام تك پشتیبانی در منطقه«ام‌القصر»، دشمن تا سه روز در تشخیص فلش اصلی حمله سردرگم بود و نتوانست در برابر هجوم نیروهای ایرانی، اقدامی جدی صورت دهد.
گسترش وضعیت و تأمین هدف‌های عملیات در همان شب اول، چنان غیرمنتظره بود كه نیروهای«پشتیبان» برای تأمین مراحل بعدی عملیات در صبح یا شب دوم علمیات، در ساعت 24 وارد منطقه شده و به سمت اهداف خود حركت كردند. در لحظه شكستن خط و درگیری با عراقی‌ها، هوای مه‌آلود و نم‌نم باران، غواصان را برای انجام بهتر عملیات یاری كرد.
نیروهای دشمن كه غافلگیر شده بودند، با مقاومتی اندك پا به فرار گذاشتند، یكی، دو ساعت پس از درگیری، شنود بی‌سیم دشمن، حكایت از اوضاع نابسامان و بهم ریخته‌ خطوط دفاعی عراقی داشت. هر یك از فرماندهان عراقی، نسبت به منطقه مأموریت خود، سلب مسئولیت كرده و پی‌درپی از فرماندهان بالاتر، درخواست كمك می‌كردند. روز نخست عملیات در شرایطی سپری شد كه دشمن به دلیل سردرگمی در تشخیص هدف اصلی حمله و نیز اصل غافل‌گیری ناآگاهی نسبت به اوضاع و ابری بودن آسمان، هیچ مهلتی برای عكس‌العمل در مقابل حمله‌های زمینی و هوایی به‌دست نیاورد؛ حتی از حمایت نیروهای پیاده موجود و تجهیزات نیز عاجز ماند. قوای ایرانی پس از تصرف كامل«فاو» در محورهای«بصره»، «ام‌القصر» و«البحار» به پیشروی خود ادامه دادند تا نظامیان عراق را هر چه بیشتر از شهر فاو دور نگه دارند.

پیشروی نیروهای ایرانی، زنگ خطر سقوط بصره را به صدا درآورد و عراق به سختی تلاش می‌كرد تا از سرعت پیشروری قوای ایران بكاهد. در روزهای بعد، درگیری‌های سختی بین طرفین روی داد. این جنگ و گریزها در كنار خورعبدالله و منطقه‌ای به‌نام«كارخانه نمك» به اوج خود رسید؛ اما دشمن دیگر نتوانست به خطوط دفاعی سابق خود در منطقه باز گردد و سرانجام به شكست خود در شهر فاو اعتراف كرد.
حدود دو ماه منطقه زیرآتش سنگین و پاتك‌های سخت و بمباران وحشتناك قرار داشت، تا آن‌كه رفته‌رفته اوضاع آرام گرفت و خطوط پدافندی تثبیت شد. در آن میان، توپخانه نیروی زمینی ارتش جمهوری‌اسلامی ایران با تلاش بی‌وقفه خود، سعی داشت تا حدامكان از نیروهای خودی مستقر در خط، حمایت و پشتیبانی كند.
در طی عملیات والفجر هشت، نزدیك به 800 كیلومترمربع از خاك عراق آزاد و تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد شد. عراق در جریان این عملیات، بیش از 50 هزار تن كشته زخمی و اسیر بر جای گذاشت. در میان كشته‌شدگان، یك فرمانده لشگر و 5 فرمانده تیپ، و در میان اسیران، چندین سرهنگ، خلبان هواپیما و چرخبال و تعدادی درجه‌دار وجود داشت و در مجموع، 10 تیپ پیاده كماندویی و نیروی مخصوص و 2 تیپ زرهی، 4 گردان ضدهوایی، 10 گردان جیش‌الشعبی و 5‌ گردان توپخانه دشمن منهدم شد.
در جریان عملیات والفجر هشت(فاو) هم‌چنین بیش از 50 فروند هواپیما و چرخبال، صدها دستگاه تانك، نفر بر و خودرو نظامی، توپ صحرایی، توپ ضدهوایی و ناوچه موشك‌انداز منهدم گردید و ده‌ها دستگاه تانك و نفربر،180 دستگاه خودرو، 20 عراده توپ صحرایی، 120 عراده توپ ضدهوایی، 3 دستگاه رادار موشك و 34 دستگاه مهندسی از میان تجهیزات ارتش عراق به غنیمت قوای ایران درآمد. در فرایند بیش از 75 روز نبرد گسترده كه صحنه واقعی رویارویی نیروی نظامی و ماشین جنگی حزب بعث عراق با توان قوای ایرانی بود، ایران بر سواحل شمالی خورعبدالله در شبه‌جزیزه فاو(شهر فاطمیه) مسلط و راه ورود عراق به خلیج‌فارس بسته شد.

جمع‌آوری اطلاعات:
فعالیت عناصر شناسایی، با فاصله اندكی پس از عملیات بدر آغاز شد. در این مدت اقدامات زیر صورت گرفت:
الف- دیده‌بانی مستمر از فعالیت‌های گوناگون دشمن
ب- تهیه شناسنامه نهرها و جاده‌ها و زمین منطقه خودی
ج- تهیه نقشه و كالك منطقه
د- كنترل فعالیت‌های دریایی دشمن توسط را دارهای دریایی
گذشته از این، شناسایی‌های لازم از زمین منطقه و تأثیر‌گذاری باران بر آن، طول و عرض و میزان فشردگی نخل‌ها، طول و عرض نهرها و تأثیر جزرومد بر روی آن انجام شد. شناسایی انواع مختلف جاده‌ها اعم از شنی، آسفالت و نیز ارتفاع آن از سطح زمین، روییدنی‌های كنار ساحل، وسعت و چگونگی گل‌و‌لای آن و تأثیرگذاری جزرومد بر روی آن و ... صورت گرفت.
در این مدت، عمدتاً در سه زمینه به‌طور مشخص اطلاعات لازم به‌دست آمد:
1- خط مقدم دشمن
2- موانع و استحكامات موجود در منطقه
3- مشخص نمودن معابر وصولی عملیات

اعلام رمز عملیات:
ساعت 22 است. با این‌كه تماس‌ها اكثراً قطع شده، ولی باز نیروهای غواص به‌صورتی هماهنگ در كنار سیل‌بند و سنگرهای دشمن، منتظر علامت حتمی شروع حمله هستند. در ساعت 22:05 نیروهای غواص در محور لشگر ثارالله(ع) در خط دفاعی عراقی‌ها نفوذ كرده‌اند؛ به‌طوری‌كه تعدادی از افراد دشمن، جمعی از برادران را مشاهده می‌كنند؛ اما چنان ترس و وحشت بر آنان غلبه كرده كه قدرت هر نوع عكس‌العملی از آنان سلب شده است.
دیدن غواصان سیاهپوش با اندام‌های غیرطبیعی(به دلیل شكل خاص لباس غواصی) برای نیروهای دشمن چنان وحشتناك و غیرمنتظره است كه آنان فقط سعی می‌كنند تا با هم از صحنه بگریزند. برادر تخریب‌چی در گزارش به فرماندهی لشگر، این صحنه را چنین توصیف می‌كند: «نیمی از گروهان ما در چولان‌ها و نیمی هم در جاده بودند. همین‌طور كه می‌رفتیم، 4 نفر عراقی آمدند نزدیك ما. به یكی، دومتری كه رسیدند، ایستادند، و استراحت كردند. بعد بلند شدند. درحالی‌كه با هم صحبت می‌كردند، رفتند به طرف محور دیگر، آن‌جا هم به استراحت پرداختند. این‌ها كه رفتند، یك نفر را تنها دیدیم كه از عقب می‌آمد. به محور ما كه رسید، برادران در یك ستون، كاملاً مشخص بودند.
بعد دست‌هایش را به طرف بچه‌ها(به نشانه علامت یا اظهار تعجب) گرفت و از اول تا آخر گروهان را نگاه كرد. تمام بچه‌ها را یكی‌یكی دید؛ حتی شاید هم شمرد. رفت به طرف آن 4 نفر. بعد عراقی‌های دیگر را صدا زد. آن 4 نفر هم آمدند و سریع از پهلوی ما رد شدند. آن‌ها به سرعت سوار«ایفا» شدند. فقط تعدادی نارنجك داشتند. انداختند برای ما كه افتاد داخل آب؛ ولی دیگر نایستادند و خیلی سریع محل را ترك كردند. این‌ها حتی یك چراغ‌قوه بچه‌های خودمان را كه كنارشان روشن شد، دیدند.
ولی به روی خودشان نیاوردند و رفتند. كل گروهان، از داخل محور یك رد شد. به محض این‌كه گروه تأمین خواست برود داخل سنگرها، یك گلوله آر.پی.جی به طرفش شلیك شد. من هم با صدای بلند به یكی از بچه‌ها گفتم: آن را بزن. بچه‌های دیگر فوری با آر.پی.جی زدند داخل سنگر، از اطراف گروه دو هم آن سنگر را زدند. خود برادر مؤذن هم یك نارنجك انداخت. بچه‌ها هم تا دیواره سیل‌بند پیشروی كردند. در این‌جا بود كه دیدیم عراقی‌ها دارند فرار می‌كنند.»
درحالی‌كه تیراندازی‌های پراكنده در برخی محورها، قریب‌الوقوع بودن حمله را به شكلی اجتناب‌ناپذیر خبر می‌‌دهد، فرماند قرارگاه خاتم‌‌الانبیا(ص) درصدد است تا آمادگی و هماهنگی بین یگان‌ها را به حداكثر مطلوب برساند. تا این زمان، قرارگاه مركزی این آمادگی‌ها را به وسیله قرارگاه‌های پایین‌تر پیوسته كنترل كرده است.
اكثر یگان‌ها آمادگی‌شان به میزان 70، 80 و 90 درصد گزارش شده است. اما فرمانده قرارگاه مركزی، مرتب به وسیله تلفن و با ارسال پیك به محوطه قرارگاه، كه به منطقه درگیری بسیار نزدیك و زیر برد خمپاره قرارگاه، كه به منطقه درگیری بسیار نزدیك و زیر برد خمپاره‌های دشمن است، جویان علت عدم‌آمادگی برخی از یگان‌ها از جمله لشگر 33 المهدی(عج) است. نیروهای این یگان در حساس‌ترین منطقه اروندرود(یعنی نقطه اتصال رودخانه به آب‌های پهناور خلیج‌فارس) در جدال با امواج شدید آب است تا عرض زیاد رودخانه را در این محور با موفقیت پشت‌سر بگذارد.
به‌رغم تلاش‌های انجام شده از هر سو، این یگان برای اجرای مأموریت خود، آمادگی لازم را احراز می‌كند و با توجه به وضعیت خاص زمان و به تشخیص فرمانده عملیات، از ادامه حركت آن جلوگیری به عمل می‌آید. تصمیم‌گیری برای اعلام رمز عملیات در چنین اوضاعی، بسیار دشوار و حساس است. از سویی، یكی از قرارگاه‌های پایین‌تر، اصرار می‌كند كه فرمانده عملیات فرمان را صادر و رمز عملیات را اعلام كند و از سوی دیگر 10 دقیقه تأخیر، به نیروهای عقب مانده فرصت می‌دهد تا هر چه سریعتر خود را به موازات دیگر نیروها، به پای كار برسانند.

در این زمان، نماینده امام در شورای عالی دفاع(حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی) در انتظار اعلام آغاز حمله لحظه‌شماری می‌كند. ایشان كه امكان تماس و مكالمه تلفنی با قرارگاه‌های تابعی را ندارد، گزارش‌هایی را كه از خطوط مقدم به‌وسیله عناصر پیك به قرارگاه می‌رسد، به‌دقت مورد بررسی قرار می‌دهد. سرانجام در ساعت 10: 22 تاریخ 1364/11/20 برادر محسن رضایی از سوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) فرمان حمله را چنین صادر می‌كند:
«و لا حول و لا قوه الا بالله‌العلی‌العظیم و قاتلو هم حتی لا تكون فتنه» «یا فاطمه‌‌الزهرا، یا فاطمه‌الزهرا» وی سپس به كلیه بسیجیان و پاسداران شركت‌كننده در عملیات، با لحنی حماسی خطاب می‌كند: «امروز، روزی است كه 7 سال پیش در چنین زمانی، امام(خمینی) فرمان داد حكومت نظامی باید لغو شود(اشاره به 21 بهمن 1357). شما برادران نیز حكومت نظامی صدام را لغو كنید و ان‌شاء‌الله بریزید توی شهر و روستا و همه حكومت نظامی را بهم بریزید.»
اعلام رمز عملیات در فضایی كاملاً روحانی و در عین‌حال پر التهاب انجام می‌شود. قرارگاه‌های تابعه به فرماندهان لشگرها و آنان به رده‌های پایین‌تر، رمز پر معنای یا«فاطمه‌الزهرا» را منتقل می‌كنند. نام حضرت زهرا(س) در كلیه بی‌سیم‌ها تا رده‌ گروهان، به صدا درمی‌آید. فرمانده عملیات فوراً به دیدگاهی خارج از سنگر می‌رود و از نزدیك، درگیری در كلیه خطوط را ملاحظه می‌كند. تبادل گلوله‌های رسام 15 و تبادل آتش توپخانه خودی و دشمن مشهود است.
بی‌اختیار وی به‌همراه حاضران به قرائت دعای فرج می‌پردازد. فریاد«الهی عظم البلا» در میان صدای رگبار و تبادل آتش خودی و دشمن، ندای مظلومیت امتی است كه به‌رغم تحمل همه سختی‌ها و مشكلات چند ساله بسیجیان جان بركف را برای خدمت به اسلام، انقلاب و امام، این چنین به پیشگاه خداوند هدیه می‌كنند. در این زمان، یكی از گروهان‌های غواص توانسته است خود را به پشت كمین و سنگرهای دشمن برساند. این گروهان با شنیدن صدای موتور قایق‌های خود حامل نفرات گردان‌های پیاده پی به آغاز حمله می‌برد و به‌دستور فرمانده خود، بلافاصله حمله را آغاز می‌كند.
در حالی‌كه دشمن كاملاً غافلگیر شده است، غواصان خط‌شكن با رگبار كلاشینكف و پرتاب نارنجك و شلیك گلوله‌های آر.پی.جی 7 یكی پس از دیگری اقدام به پاكسازی سنگرهای نیروهای عراقی می‌كنند. یكی از فرماندهان رزمندگان غواص درباره چگونگی آغاز درگیری می‌گوید: «من خودم به داخل یكی از سنگرهای اجتماعی دشمن رفتم. در را باز كردم، همه خوابیده بودند. وقتی بیدار شدند، خیال كردند از خودشان هستم. با من صحبت كردند. اصلاً ما متعجب مانده بودیم؛ زیرا درگیری را كه شروع كردیم، هنوز فكر می‌كردند ما از نیروهای خودشان هستیم و ما را نمی‌زدند. البته بسیاری از ما را هم نمی‌دیدند.»
دو تن از برادران غواص نیز نحوه شروع و انجام درگیری را چنین توصیف می‌كنند:
«تا سیم خاردارها رفتیم، عراقی‌ها داشتند كار می‌كردند و موانع مخصوص كار می‌گذاشتند. كارشان كه تمام شد، بعد خوب نگاه كردند و رفتند. برادر مسعودی رفت جلو، بچه‌ها با كمی فاصله همه رفتند پشت سرش. بعد برگشت و گفت: همه خواب‌اند. بعضی از سنگرهایشان خالی بود. بچه‌ها رفتند داخل آن و مستقر شدند. داشتیم صحبت می‌كردیم كه یك نفر عراقی آمد و شروع كرد به عربی صحبت كردن. اسلحه‌اش به اسلحه یكی از بچه‌ها خورد و متوجه ما شد. در این‌جا یك درگیری تن‌به‌تن انجام شد. هم‌زمان صدای تیراندازی از نقاط دیگر شنیده می‌شد و اجرای آتش خودی شروع شده بود. یكی از بچه‌ها آن عراقی را با خنجر زد و دادش كه بلند شد، عراقی‌های دیگر شروع كردند به این طرف و آن طرف رفتن. بچه‌ها هم با آر.پی.جی 7 و نارنجك از دور و نزدیك آن‌ها را به هلاكت رساندند.»

از ساحل خودی، مشاهده انفجار نارنجك در سنگرهای نگهبانی دشمن كه یكی پس از دیگری، برای چند ثانیه سنگرها را روشن و سپس منهدم می‌كند، صحنه‌ای تكان‌دهنده و غرورانگیز ایجاد كرده است. در نقاطی كه آثاری از آتش و درگیری مشابه وجود ندارد، اجرای آتش از ساحل خودی، حجم زیادی از گلوله‌های تانك و تفنگ 106 میلی‌متری و خمپاره و تیربارهای كالیبر بزرگ را روی آن نقاط متمركز كرده است. آتشی سهمگین و مهلك همراه با آتش مسلسل‌های سبك افراد پیاده نزدیك به 20 كیلومتر طول جبهه را پوشانده و در مدتی كوتاه، سكوت و آرامش عمیق منطقه به صحنه‌ای هولناك و فضایی آكنده از دود و انفجار وحشت‌زا تبدیل شده است.
در این لحظه دو تن از برادران غواص كه به دلیل تلاطم و حركت سریع آب اروند، كه به سمت چپ، منحرف و در نقطه‌ای دیگر، به ساحل رسیده بودند، بدون اسلحه، خسته و نفس‌زنان درپی یافتن محل اصلی مأموریت خویش هستند. كمی آن طرف‌تر، سنگری از دشمن در معرض تیر‌اندازی گلوله‌های مستقیم خودی است؛ ولی از داخل سنگر، هم‌چنان علائمی از تیراندازی متقابل به‌وسیله كلاش مشاهده می‌شود. این دو نفر در محدوده‌ای قرار گرفته‌اند كه هیچ اثری از نیروی پیاده خودی نیست و فقط آتش ساحلی روی دشمن اجرا می‌شود.
كمی به سنگر نزدیك می‌شوند و تصمیم می‌گیرند كه به تنهایی دست به كار شوند. این دو جز چند عدد نارنجك، هیچ سلاح دیگری با خود ندارند. هركدام یك نارنجك به داخل پرتاب می‌كنند و به این وسیله سربازان دشمن كشته می‌شوند. بعد وارد سنگر می‌شوند و اسلحه و فشنگ‌های موجود را با خود برداشته و به پاكسازی دیگر سنگرها می‌پردازند. درحالی‌كه آتش شدید از ناحیه ساحل خودی هنوز قطع نشده است و پیوسته گلوله‌های تیر مستقیم در اطراف این برادران به زمین می‌نشیند، آن‌ها تصمیم می‌گیرند پاكسازی را ادامه دهند و به‌همین ترتیب، 150 متر دیگر از خط دشمن را پاكسازی می‌كنند.
این دو به كمك هم بدون توقف، به راه خود ادامه می‌دهند و در آخر پس از مدت كمی، به برادران همرزم خویش پیوسته و همراه دیگر برادران به ادامه مأموریت‌شان می‌پردازند. در محور دیگر، از یك دسته برادران غواص، تنها سه تن موفق به استقرار كامل در ساحل دشمن گردیده‌اند. یك فرمانده دسته و دو رزمنده دیگر پس از كمی سردرگمی، بهم پیوسته و بدون اتلاف وقت، اقدام به شكستن خط كنند.
درباره نحوه شكستن خط در یكی دیگر از محورها، مسئول گروه غواص چنین توضیح می‌دهد:
«حدود سه ربع ساعت زیر موانع خوابیدیم. در این فرصت، بچه‌ها را تقسیم و افراد آر.پی.جی‌زن را برای هر سنگر مشخص كردیم. در این حال، یك مرتبه دیدیم همه‌جا روشن شد. متوجه شدیم عملیات آغاز شده است. دیگر فرصت نبود كه تخریب‌چی‌ها كاملاً سیم خاردارها را قطع كنند. از قبل هم به دلیل ایجاد سروصدا از بریدن آن خودداری كرده بودیم.
همه هجوم بردیم به طرف سیم خاردارها. چون بلند بود، نتوانستیم رد شویم، یكی از بچه‌ها از همان‌جا به طرف سنگری كه تیراندازی می‌كرد، آر.پی.جی شلیك كرد و سنگر فوراً ساكت شد. بلافاصله یكی دیگر از بچه‌ها از داخل سه ردیف سیم‌خاردار عبور كرد و به‌شدت زخمی شد؛ ولی رفت. به‌دنبال او، من و سه نفر دیگر، از لابه‌لای سیم‌خاردارها عبور كردیم. اولین كاری كه كردیم، با نارنجك سنگرهای اول را زدیم. سپس سیم خاردارها را بریدیم و بقیه بچه‌ها هم به ما پیوستند و با استفاده از نارنجك‌های عراقی، پاكسازی سنگرها را ادامه دادیم.»
در بقیه محورها نیز، در مجموع رزمندگان به محل اطلاع از شروع عملیات، به‌صورت گسترده و همه‌جانبه از پشت و روبرو، به خط دفاعی دشمن هجوم می‌برند و با سرسختی هر چه تمام‌تر درپی یافتن عناصر دشمن و پاكسازی كامل سنگرها، به جستجو می‌پردازند. در این لحظه، بسیاری از تیر بارهای دشمن با مشاهده میزان نفوذ غواصان به تصور هلی‌برن 16 نیروها، به طرف آسمان نشانه می‌گیرند و برای رؤیت آثاری از چرخ‌بال برفراز اروند، به جستجو ادامه می‌‌دهند.

نیروهای دشمن وحشت زده، نگاه‌شان به آسمان و به آتش خودی دوخته شده است و چنان سرگرم یافتن حمله‌كنندگان هستند كه حتی از پرتاب و انفجار نارنجك برادران غواص به درون سنگرشان، غافل مانده‌اند و پیوسته بدون حساب تیراندازی می‌كنند. از یك سو، گلوله‌های آر.پی.جی و تفنگ 106 بر سنگرهای سه‌دهنه با ضخامت تقریباً یك متر، چندان مؤثر نمی‌افتد و از سوی دیگر، دالانی كوچك به‌وسیله پیچ 2 متری، محیط خارج و داخل سنگر را بهم مرتبط كرده است و مانع ورود نارنجك در محوطه اصلی سنگر می‌شود.
این تحركات كه در زمانی كوتاه صورت می‌گیرد، پر از هیجان و التهاب است در این‌جا بار دیگر رزمندگان غواص شجاعت، اعتماد‌به‌نفس و سرعت عملشان به نمایش می‌گذارند. آنان برای رفع چنین مسأله‌ای، به بام سنگر رفته و از طریق دهانه‌های سنگر كه لوله‌های كلاش یا تیربار از آن بیرون آمده است، به داخل آن نارنجك پرتاب می‌كنند و با انفجار اولین نارنجك، سكوتی همیشگی بر سنگر مستولی می‌شود.
شهید بنفشه(از مسئولان گروهان غواص) از جمله كسانی است كه پس از پاكسازی 9 سنگر فعال دشمن، به این نحو یكی دیگر از سنگرهای دشمن را خاموش می‌كند و عاقبت مورد اصابت گلوله‌ای از داخل نخلستان واقع می‌شود. وی درحالی‌كه دستانش قطع شده، یك دستش در نزدیكی دهانه سنگر آویزان كرده و دست دیگرش بر بام سنگر قرار گرفته است؛ نمایی از یك شهادت شجاعانه و قهرمانانه را در معرض دید شاهدان قرار می‌‌دهد.

حرکت نیرو به طرف دشمن:
از صبح روز، 1364/11/20 تمام گردان‌های رزمی و غیره با شور و هیجان و گام‌های استوار نوید پیروزی سرداده و خود را برای انجام یك عملیات دیگر آماده می‌كردند. همه به‌رغم آن‌كه می‌دانند تا مرز شهادت فاصله چندانی نیست؛ اما با روحیه‌ای عالی، یكدیگر را در آغوش می‌گیرند و از هم حلالیت می‌طلبند. عده دیگری از نیروها درحال نوشتن وصیت‌نامه‌های خود هستند. حال و هوای نیروهای غواص حال‌وهوای دیگری است.
این آخرین دعای توسلی است كه می‌خوانند و چند شبی بیشتر به لحظه موعود نمانده است. آن‌ها می‌دانند كه احتمال بازگشتشان نسبت به نیروهای دیگر بسیار ضعیف‌تر است. آن‌ها با بدن‌های نحیف و دستان پینه‌بسته جز شهادت به هیچ‌چیز دیگری نمی‌اندیشند. هم‌چنین به‌خوبی می‌‌‌دانند كه پس از حدود یك ساعت جنگیدن با امواج آب و موانع جنگ با نیروهای دشمن را در پیش دارند. زمانی‌كه فرمانده لشگر گفت: «شاید این آخرین دعای توسل شما باشد و...» نیروهای غواص حالات عجیبی داشتند؛ به‌طوری‌كه انسان می‌توانست شب عاشورای امام حسین(ع) را تجسم كند.
لحظات حركت فرا رسیده بود. نیروها با توجه به سازمان رزم خود، گردان به گردان به صورت ستون، به طرف محورهای عملیاتی حركت كردند. همه‌چیز طبق روال ازپیش تعیین‌شده پیش می‌رفت؛ یگان دریایی قایق‌های خود را با موتور خاموش- با پارو یا طناب- درون نهرها و محورهای عملیاتی برای استقرار در پیچ‌های نزدیك اروند، به طرف جلو حركت می‌داد. گردان‌های خط‌شكن به صورت ستونی به طرف محورهای عملیاتی خود در حركت بودند تا در زمان مقرر، سوار بر قایق‌ها شوند و سپس با اعلان فرمانده عملیات را آغاز كنند.

پیروزی احتمالی و تأثیرآن:
درپی عملیات قوای ایران، رژیم عراق كه خود را با خطری جدی مواجه می‌دید، دست به تحركات سیاسی وسیعی زد؛ از جمله: احضار رؤسای نمایندگی عربی به وزارت خارجه این كشور، ملاقات عزیز با سفرای پنج كشور عضو دایم سازمان ملل در بغداد، دیدار عزت ابراهیم(معاون صدام) با ولیعهد عربستان و ... نمونه‌هایی از تأثیرات احتمالی این عملیات را كه منجر به هراس رژیم عراق شده بود، می‌توان در گزارش‌ها و تحلیل‌های مفسرین رسانه‌های خارجی مشاهده كرد:
روزنامه‌ اسراییلی معاریو(64/11/28): «اگر ایرانیان موفق شوند پایگاهی را كه به تصرف درآورنده‌اند، حفظ كنند، موقعیت صدام را متزلزل خواهند ساخت و راهی برای نفوذ در كشورهای ثروتمند خلیج‌فارس، به‌دست خواهند آورد.»
رادیو آمریكا(64/11/25): «واضح است كه پس از چهار روز جنگ، عراقی‌ها دردسر بزرگی را در عقب راندن ایران تجربه می‌كنند و آگاه هستند چنان‌چه ایران موقعیت خود را در آن منطقه تحكیم بخشد، چه مشكلات بعدی به‌وجود خواهد آمد».
در آغاز كار، شواهد نشان می‌داد كه دشمن هنوز نسبت به محدوده عملیاتی یگان آگاه نشده است؛ اما به زودی با فرستادن هلی‌كوپتر شناسایی، شلیك چند گلوله خمپاره و هم‌چنین با توجه به نزدیك شدن علمیات، شلوغ شدن منطقه و ازدیاد ترددها، تقریباً هوشیارتر شد؛ به‌طوری‌كه فرمانده لشگر در این مورد در تاریخ 1364/11/17 می‌گوید:
«پریروز، دو فروند هلی‌كوپتر به منطقه آمده و آن‌جا را شناسایی كردند. هلی‌كوپتر شناسایی، برای كنترل ویژه ساحل خودی آماده بود، این‌ها حساسیت‌های دشمن است، آتش دشمن، ثبت تیرهای آن كه اخیراً انجام می‌دهد، نشان‌دهنده آن است كه دشمن حساس شده است.»

دلایل موفقیت:
هنگام طراحی عملیات والفجر 8 و نیز هم‌زمان با تلاش‌های پس از آن، واقعیاتی رخ نمود كه به‌تدریج نقش اساسی خود را در رابطه با پیروزی‌های این عملیات و نیز ضرورت‌های موردنظر جهت ادامه جنگ نشان داد. در نهایت آن‌چه فتح فاو را به‌دنبال داشت، عوامل متعددی بود كه بعضاً به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیر خود را برجای گذاشت. در این رهگذر به پاره‌ای از آن عوامل اشاره می‌شود:
1- غافلگیر شدن دشمن و عدم‌آمادگی آن
2- ضعف اطلاعاتی دشمن
3- عملیات پشتیبانی از ام‌الرصا ص، شلمچه و محورهای دیگر
4- اتخاذ تاكتیك‌های ویژه، خصوصاً به‌ هنگام عبور از رودخانه اروند
5- موقعیت زمین منطقه كه امكان مانور مناسب را از دشمن سلب می‌كرد
6- امكان استفاده مناسب از آتش خودی
7- سیستم نسبتاً مناسب پدافند هوایی
8- وسعت نسبتاً مناسب منطقه
9- پشتیبانی بیشتر دولت و مردم نسبت به گذشته در فراهم آودن امكانات و نیرو
10- اقدامات مهندسی
11- آموزش و سازماندهی مناسب نیروها
12- اقدامات پیش‌گیرانه در مقابل تك‌های شیمیایی دشمن
13- استفاده مناسب از نیروی هوایی و هوانیروز
14- به‌كارگیری سلاح‌های ضدزره
جنگ در مقایسه با سه‌ سال گذشته خود، از ابعاد و پیچیدگی‌های روزافزون برخوردار شده بود. در این روند تغییر زمین مانور از دشت و خشكی به هور و رودخانه اروند- كه طبعاً تاكتیك‌های ویژه‌ای را برای عبور، تأمین عقبه‌ها و ... نیاز دارد- بارزترین وجه آن بوده است. ناتوانی عراق در انطباق خود با شرایط به‌وجود آمده و رویارویی با تاكتیك‌های برتر قوای ایرانی، ابتكار عمل‌ را در اختیار قوای نظامی ایران قرار داده بود؛ به‌طوری‌كه در این شرایط، فریب و غافلگیری دشمن و به‌دنبال آن، درهم ریختگی خطوط دفاعی عراق، از جمله مهم‌ترین عوامل هراس و نگرانی حاكمان بغداد و قدرت‌های شرق و غرب را تشكیل می‌داد.

عملیات والفجر 8 تجارت متفاوتی را درپی داشت كه در این قسمت، نظر به اهمیت موضوع، تنها به«ضرورت تجزیه‌ قوای دشمن» و نیز«ضرورت پشتیبانی همه‌جانبه از جنگ» اشاره می‌شود:
1- ضرورت تجزیه قوای دشمن:
تجزیه قوای دشمن، عملاً تضمین پیروزی عملیات را افزایش و جنگ را به سمت تعیین تكلیف نهایی سوق می‌داد. براین اساس عملیات والفجر 9 و حملات به جزیره ام‌الرصا ص هم‌زمان با عملیات والفجر 8، در غرب و جنوب كشور طراحی و انجام شد. از آن‌جا كه منطقه فاو برای دشمن اهمیت خاصی داشت، لذا عمده قوای خود را در آن‌جا متمركز كرد و این پیشامد، فرصت مناسب را برای نیروهای خودی برای پیشروی در منطقه عملیاتی غرب كشور(والفجر 9) فراهم كرد.
تحمیل وضعیت مشابه به دشمن با انجام عملیات از دو یا چند محور به‌طور هم‌زمان، عملاً میزان تأثیر‌گذاری ابزار تكنولوژیك عراق را كاهش داده و توان ارتش این كشور را تضعیف می‌كرد؛ در نتیجه مانع از دفاع متمركز قوای دشمن در یك محور می‌شد. لازمه محقق چنین وضعیتی، عبارت از گسترش سازمان رزم با بسیج نیرو و افزایش توان سازماندهی آنان بود؛ چنان‌چه پس از عملیات والفجر 8، تلاش گسترده‌ای به‌منظور سازماندهی 500 گردان رزمی و افزایش آن به 1000 گردان صورت می‌گرفت.
2- پشتیبانی همه‌جانبه از جنگ:
تأكیدهای مكرر فرماندهی كل‌قوا مبنی بر این‌كه«جنگ در رأس امور است.» به معنای بسیج تمام كشور در خدمت جنگ و نیز ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر آن، انجام این مهم را كه برآمده از ارتباط تنگاتنگ جنگ با ارگان‌های گوناگون كشور بود، روشن‌تر كرد. در این میان، آن‌چه در عملیات والفجر 8 محقق شد. نشانگر ضرورت به‌كارگیری تمام امكانات كشور در خدمت جنگ و تأثیر‌گذاری فزاینده آن در كسب پیروزی بود.
طبیعتاً تحقق وضعیت یاد شده، به‌طور مطلوب و شایسته در گرو ایجاد سیستم مناسب با امر جنگ و ضرورت‌های آن بود. در این صورت، گذشته از این‌كه فاصله جبهه و پشت جبهه كاهش می‌یافت، امكان حل برخی از معضلات كه قطعاً ناشی از ناهماهنگی بود نیز میسر شد و در نتیجه، در زمانی نه چندان طولانی، امكان دستیابی به موقعیت‌های چشم‌گیر و سرنوشت‌ساز فراهم گردید.

روزشمار عملیات والفجر 8

1364/10/7
- ستاد تبلیغات جنگ ادعای عراق مبنی بر گلوله‌باران شهر فاو توسط ایران را تكذیب كرد.
1364/10/8
- طی مراسمی در استادیوم آزادی و با حضور رییس‌جمهوری؛ نیروی 12 هزار نفری بسیجیان از تهران عازم جبهه‌های نبرد شدند.
- یك كشتی دانماركی حامل محموله نظامی برای عراق، توسط پرسنل نیروی دریایی ایران متوقف شد.
- تبادل آتش توپخانه و سلاح‌های سنگین در مناطق جزایر مجنون، كوشك و طلاییه با شدت ادامه داشت.
- با هوشیاری پدافند هوایی تجاوز هواپیمای مهاجم عراقی به پیرانشهر دفع شد.
در جبهه مرزی باختران و ایلام، 15 موضع جنگ‌افزار و پست دیده‌بانی دشمن درهم كوبیده و حدود 30 تن از نفرات آنان را به هلاكت رسیدند.
- بیش از 400 مدرسه ابتدایی در مناطق دهوك و اردبیل، تعطیل و معلمان آن‌ها اجباراً عازم جبهه شدند.
- رادیو مسكو؛ ادامه جنگ ایران و عراق در همكاری‌های بازرگانی- اقتصادی شوروی و ایران تأثیر منفی بسیار دارد.
1364/10/9
- سرپرست ستاد تبلیغات جنگ: صدام از توافق‌های پشت‌پرده بر سر حكومت آینده عراق نگران است.
- وزیر مشاور در امورخارجی امارات متحده‌‌عربی، با رییس‌جمهوری، نخست‌وزیر و رییس مجلس شورای اسلامی، دیدار و گفتگو كرد.
- تیپ ویژه شهدا برای هرگونه عملیات رزمی اعلام آمادگی كرد. این تیپ پس از توطئه كردستان شكل گرفت و در رابطه با جنگ‌های كوهستانی، دریایی، منظم و نامنظم دارای تخصص‌های ارزنده‌ای است.
- در میان بدرقه پرشكوه مردم مشهد دومین كاروان 11 هزار نفری راهیان كربلا از خراسان عازم جبهه‌ها آزاد شد.
- یك ستون موتوری دشمن در جاده نظامی فاو- بصره، هدف آتش سلاح‌های سنگین ایران قرار گرفت و منهدم شد.
1364/11/3
كاروان راهیان كربلا عازم جبهه‌ها شد.- دولت سودان سفر اتباع این كشور را به عراق ممنوع كرد.

1364/11/20
- با فتح خرمشهر، دشمن در صحنه رویارویی با رزمندگان ایران، به لاك دفاعی فرو رفت. پیروزی‌هایی كه پس از آن به‌دست آمد، برتری قدرت ایران را در جبهه‌های جنوب آشكار كرد. این روند تا سال 1364، یعنی شروع حمله ایران به شبه‌جزیره«فاو» ادامه داشت. عملیات در اروند، پس از بررسی‌های لازم و استفاده از تجربیات و به‌كارگیری تدابیر مهم نظامی و اطلاعاتی، انجام شد. این تدابیر در سه بخش مهم، یعنی آموزش، شناسایی و تدارك متمركز شد. آموزش نیروهای ایرانی در یگان‌های مختلف، با روحیه‌های بالا ادامه یافت و تعدادی از گردان‌ها، آموزش‌های تخصصی و ویژه دیدند. به موازات آن، شناسایی منطقه و بررسی همه عوامل دخیل در عملیات، انجام گرفت.
این كار با حساسیت و وسواس زیاد، از سوی فرماندهان دنبال می‌شد. سعی بر آن بود كه دشمن به هیچ‌وجه متوجه كوچك‌ترین حركتی در منطقه نشود؛ چرا كه این قطعه از جبهه، برای عراق اهمیت ویژه‌ای داشت. فاو، زمینی است محصور در میان رودخانه اروند، خلیج‌‌فارس و خورعبدالله، كه از سمت خشكی به بصره منتهی می‌شود. در شمال این منطقه، رودخانه اروند و جزیره آبادان واقع شده و در فاصله 90 كیلومتری شمال‌غربی آن، شهر صنعتی بصره قرار دارد. هم‌چنین در جنوب فاو، خورعبدالله، خلیج‌فارس و در جنوب‌غربی، بندر ام‌القصر قرار دارد.
گذشته از همه این موارد، دو دلیل عمده نزدیكی به بصره و گذرگاه اتصال به خلیج‌فارس، كافی بود كه عراق تدابیر شدید و امكانات وسیعی را در منطقه لحاظ كند. نكته دیگر در شناسایی‌ها كه قوای ایران باید بر آن اشراف و آگاهی كامل می‌یافتند، وجود عوامل طبیعی بود، كه از مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان به رودخانه خروشان اروند اشاره كرد. رودخانه‌ای كه با اتصال به آب‌های آزاد، شرایطی استثنایی دارد و به لحاظ عمق و عرض نیز با رودخانه‌های دیگر متفاوت است و شاید یكی از دلایل غافلگیری دشمن، همین بود كه عراق تصور نمی‌كرد یگان‌های رزمی ایران، قادر به عبور از اروند باشند. از ماه‌ها پیش، یگان‌های مهندسی و تداركاتی، مشغول آماده‌سازی منطقه و تأمین نیروها بودند، كه از جمله می‌توان به احداث چند جاده در میان نخلستان‌ها و تدارك چندین اسكله اشاره كرد.
سرانجام عملیات والفجر 8 در ساعت 22:10 دقیقه روز 1364/11/20 آغاز شد. نیروهایی كه مدت‌ها منتظر چنین شبی بودند، با شنیدن رمز عملیات، هجوم گسترده خود را آغاز كردند: «بسم‌الله الرحمن الرحیم لاحول و لا قوه الا بالله‌العلی‌العظیم، و قاتلوهم حتی لاتكون فتنه. یا فاطمه‌‌الزهرا، یا فاطمه‌‌الزهرا، یا فاطمه‌الزهرا». با آغاز عملیات، لشگرها و تیپ‌های نیروی سپاه پاسداران، با پشتیبانی آتش توپخانه ارتش، مبادرت به شكست خط دشمن مطرح بود، شكستن خط، پاكسازی و گرفتن سرپل مناسب، نقش اساسی را در تضمین موقعیت عملیات داشت؛ غواصان باید معابر را برای نیروهای قایق‌سوار باز می‌كردند تا آن‌ها بتوانند از این معابر، وارد ساحل دشمن شده و تا روشنایی صبح، منطقه را برای تثبیت و استحكام سر پل، پاكسازی كنند. در لحظه، شكستن خط و درگیری با عراقی‌ها. هوای مه‌آلود و نم‌نم باران، غواصان را برای انجام بهتر عملیات یاری كرد. عراقی‌ها كه غافلگیر شده بودند، بی‌هیچ مقاومتی پا به فرار گذاشتند. یكی، دو ساعت پس از درگیری. شنود بی‌سیم دشمن، حكایت از اوضاع نابسامان و بهم ریخته خطوط دفاعی عراق داشت. هر یك از فرماندهان عراقی، نسبت به منطقه تحت‌الحفظ خود، سلب مسئولیت نموده و یكسره از رده‌های بالای خود، درخواست كمك كردند.
روز نخست، عملیات در شرایطی سپری شد كه دشمن به دلیل غافلگیری طولانی، ناآگاهی نسبت به اوضاع و ابری بودن آسمان، برای هرگونه عكس‌العمل زمینی و هوایی، مهلتی نیافت؛ حتی از سرمایه‌گذاری جدی در خصوص نیروهای پیاده و تجهیزات موجود عاجز ماند. پیشروی رزمندگان، زنگ خطر سقوط بصره را به صدا درآورد و عراق مجبور شد تا به هر قیمتی، از پیشروی قوای ایران بكاهد. در روزهای بعد، درگیری‌های سختی بین طرفین روی داد؛ ولی این جنگ و گریزها در كنار خورعبدالله و منطقه‌ای به‌نام«كارخانه نمك» به اوج خود رسید.
اما عراق دیگر نتوانست به خطوط دفاعی سابق خود در منطقه باز گردد و به شكست خود در شهر فاو اعتراف كرد. حدود 2 ماه منطقه زیرآتش سنگین و پاتك‌های سخت و بمباران‌های وحشتناك شیمیایی قرار داشت، تا آن‌كه رفته‌رفته اوضاع آرام گرفت و خطوط پدافندی تثبیت شد. در آن میان، توپخانه نیروی زمینی ارتش ‌جمهوری اسلامی ایران، با تلاش بی‌وقفه خود، سعی داشت تا حدامكان از رزمندگان مستقر در خط، حمایت و پشتیبانی كند.
طی عملیات والفجر 8، نزدیك به 800 كیلومترمربع از خاك عراق آزاد و تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد شد. عراق در جربان این عملیات، نزدیك به 52000 تن كشته، زخمی و اسیر برجای گذاشت كه در میان كشته‌شدگان، 1 فرمانده لشگر و 5 فرمانده تیپ، و در میان اسیران، چندین سرهنگ‌ ستاد، سرهنگ‌ دوم، سرگرد و افسر جزء خلبان هواپیما و چرخ‌بال چندین درجه‌دار وجود داشت.
در مجموع، 10 تیپ پیاده، كماندویی و نیروی مخصوص و 2 تیپ زرهی، 4 گردان ضدهوایی، 10 گردان جیش‌الشعبی و 5 گردان توپخانه دشمن 100 درصد منهدم شدند. هم‌چنین در جریان عملیات والفجر 8(فاو) تعداد 74 فروند از هواپیماهای دشمن، 11 فروند چرخبال، 600 دستگاه تانك و نفربر، 500 دستگاه خودرو نظامی، 20 عراده توپ صحرایی، 55 عراده توپ ضدهوایی، 2 فروند ناوچه موشك‌انداز و 5 دستگاه مهندسی، منهدم و 140 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 35 عراده توپ صحرایی، 150 عراده توپ ضدهوایی و 3 دستگاه رادار موشك و دستگاه مهندسی از میان تجهیزات ارتش عراق به غنیمت رزمندگان ایران درآمد.
طی 84 روز نبرد گسترده كه صحنه واقعی رویارویی نیروی نظامی و ماشین جنگی حزب بعث عراق با توان رزمندگان قوای ایرانی، ایران بر سواحل شمالی خورعبدالله و شبه‌جزیره فاو(شهر فاطمیه) مسلط و راه ورود عراق به خلیج‌فارس مسدود شد. طراحی این عملیات، ابتدا در سال 1361از سوی سردار شهیدحسن باقری پس از شناسایی منطقه اروند و فاو، آغاز و بعد از آن در سال 1364، تكمیل و اجرا شد.

1364/11/21
- در این روز، قرارگاه تیپ 111 كاملاً به محاصره رزمندگان اسلام درآمد و دیگر گردان‌ها نیز منهدم شدند؛ زیرا نیروهای خودی اجازه نشان دادن كوچك‌ترین واكنشی را به‌‌دشمن ندادند. در نخستین مرحله پاتك، دشمن مذبوحانه به بمباران شیمیایی متوسل شد و منطقه را آلوده كرد.
- از سوی دیگر، تلاش زیاد نیروهای عراق برای نجات فرمانده تیپ 111 و بردن سایت موشكی نتیجه‌ای نداشت و تیپ 38 كماندویی به دلیل حجم زیاد آتش خودی، به منطقه پاتك نرسید.
1364/11/22
- قرارگاه تاكتیكی ستاد مشترك ارتش عراق در شهر ناصریه، پس از كشف تك اصلی نیروهای خودی و تشخیص محور اصلی عملیات، به فرماندهی نیروهای گارد ریاست‌جمهوری اعلام كرد كه باید هر چه سریع‌تر با تمام امكانات، برای سد كردن راه دشمن و بازپس گرفتن اهداف قبلی، زیر امر سپاه هفتم وارد عمل شود. در این روز، ستاد عملیات جنوب درپی تصمیمی عجولانه تیپ 3 نیروی مخصوص و تیپ 4 پیاده را وارد عمل كرد و در بدترین موضع دفاعی قرار داد.
این 2 تیپ برای جلوگیری و سد كردن تك نیروهای خودی در دو طرف جاده استراتژیك گسترش یافتند؛ اما با اجرای آتش مؤثر توپخانه خودی، در نخستین روز، حدود 30 درصد تلفات جانی را متحمل شدند. در همین روز، به گردان كماندویی تیپ 10 زرهی دستور داده شد تا در سه راهی منتهی به جاده قرارگاه لشگر 26 گسترش پیدا كند و مانع دور زدن رزمندگان به پشت تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهوری شوند. در طول 24 ساعت پدافند، تیپ‌های 3 و حدود 35 درصد از نیروهایشان توسط آتش دقیق و قدرتمند توپخانه‌های ما منهدم شدند سرانجام، 2 تیپ مزبور تا روز 1364/11/24 به صورت دقیقه‌شمار از سوی نیروها و توپخانه خودی متحمل تلفات شدند.
1364/11/23
- در سحرگاه 1364/11/23، رزمندگان ایران جاده منتهی به قرارگاه لشگر 26 و جاده استراتژیك(فاو- بصره) را تسخیر، گردان كماندویی تیپ 10 زرهی را در سه راهی، منهدم و تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهور را كاملاً محاصره كردند. در مقابل، 2 تیپ مزبور، با التماس درخواست نیروی بیشتر را داشتند. بین این 2 تیپ، 1 گروهان مستقر شده بود كه هیچ‌گونه كارایی نداشت. در اواسط روز، دشمن اعلام كرد باید به هر ترتیبی كه شده است، مواضع پدافندی دو تیپ مزبور حفظ شود و نیروها برای تحكیم مواضع، تا اطلاع ثانوی در محل خود قرار گیرند.
1364/11/24
- در ساعت 5:30 روز 1364/11/24 دشمن حمله شیمیایی وسیعی را انجام داد. این تك شیمیایی برای باز كردن محاصره تیپ‌های 3 و 4 انجام شد؛ ولی به دلیل آن‌كه دست خداوند بالای همه دست‌هاست، معجزه عظیمی مواد مزبور را به‌سوی 2 تیپ هدایت كرد و حدود 70 درصد آن‌ها به موادشیمیایی آلوده و بیشترشان نابینا شدند.
پس از این واقعه، دشمن سخت وحشت‌زده شد و مرتب درخواست كمك می‌كرد؛ اما به دلیل آن‌كه محاصره رزمندگان ایران قرار داشت، نتوانست از حمایت نیروی چشم‌گیر كمكی بهره‌مند شود، تا این‌كه با تلاش مستمر فرماندهی گارد ریاست‌جمهوری، تیپ 443 به كمك این 2 تیپ فرستاده شد، كه سحرگاه همان روز، هدف حمله رزمندگان اسلام قرار گرفت و درپی انهدام یكی از گردان‌هایش، فرار كرد. نیروهای خودی با كامل كردن الحاق و رسیدن به قرارگاه لشگر 26، وحشت عجیبی در رده فرماندهی سپاه هفتم ایجاد كردند و از آن به بعد، فرماندهی و مسئولیت منطقه مستقیماً زیرنظر سپاه هفتم قرار گرفت.

1364/11/25
-نیروهای خودی كه در سحرگاه این روز به تیپ 443 حمله كرده بودند، توانستند حدود 50 درصد آن را منهدم و حلقه محاصره 2 تیپ گارد ریاست‌جمهوری را تنگ‌تر كنند. تیپ 443 بدون اطلاع سپاه هفتم، 2 كیلومتر از مقابل سه‌راهی و تیپ 34 كماندویی نیز حدود 3 كیلومتر از مواضع خود در جناح چپ كارخانه نمك عقب‌نشینی كرد. در ساعت 2 بعدازظهر، گردان كماندویی تیپ 10زرهی در تقاطع جاده دوم مستقر شد. در این روز، آتش توپخانه(خودی) تلفات سنگینی را به دشمن وارد آورد و هرگونه حركتی را از آن سلب كرد. در این روز، بیشتر فعالیت دشمن، تحكیم مواضع پدافندی و تقویت عقبه‌ها با تیپ 10زرهی و تیپ 2 گارد ریاست‌جمهوری و تیپ 66 نیروی مخصوص بود.
1364/11/26
دو تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهوری، كه در محاصره قرار داشتند، درپی انجام تقویت‌هایی توانستند حداكثر 2 گردان از نیروهی خود را از حلقه محاصره نجات دهند. هم‌چنین مأموریت حفظ جاده استراتژیك را تا انتهای حوضچه نمك به تیپ‌های 34 كماندو، تیپ 10 زرهی، تیپ 704 و تیپ 409 واگذار كرد. هواپیماهای عراق نیز بسیارفعال عمل كردند؛ به‌طوری‌كه حدود 30 مأموریت بمباران روی مواضع ما داشتند. تا این تاریخ، اثری از فعالیت توپخانه دشمن وجود نداشت و بیشتر آتش‌های ایذایی با تانك شلیك می‌شد. تیپ‌های 141و 110 پس از عقب‌نشینی، مأمور حفظ سیلند حوضچه نمك و جنوب پل كانال آب حوضچه نمك شدند؛ زیرا به آن‌ها دستور داده شده بود كه از این مناطق مراقبت كنند.
1364/11/27
در سحرگاه این روز، رزمندگان ایران با ادامه تك، جاده ام‌القصر-فاو تا انتهای حوضچه نمك را پاكسازی و دشمن را در این منطقه منهدم كردند؛ به‌طوری‌كه تیپ‌های 110 و 34 و یكی از یگان‌های گارد ریاست‌جمهوری، تلفات سنگینی را متحمل شدند و تعداد بسیار زیادی از تانك‌ها و نفربرهای آن‌ها منهدم شد. در این روز دشمن در جناح چپ خود و در امتداد جاده قدیم بصره-فاو، دست به تلاش مذبوحانه‌ای زد كه از سوی رزمندگان به‌شدت سركوب شد. به این ترتیب، تیپ‌های 65 و 66 و تیپ 2 گارد ریاست‌جمهوری كه در خط پدافندی كنار نخلستان مستقر بودند، بدون این‌كه بتوانند كوچك‌ترین واكنش یا پاتكی را انجام دهند، تلفات سنگینی را متحمل شدند. در این روز، لشگر 5 سپاه سوم، بیشتر یگان‌های خود را در منطقه مستقر كرد و تیپ 30 زرهی‌اش را در رده احتیاط تیپ 10زرهی گارد ریاست‌جمهور قرار داد.
در این عملیات، جانشین زرهی قرارگاه خاتم‌النبیاء(ص) سردار رضا امانی و مسئول لجستیك قرارگاه خاتم، سردار محمد اثری‌نژاد و شهید رضا چراغی، فرمانده لشگر 27 حضرت محمد رسول‌الله(ص) به شهادت رسیدند.
در خاتمه، این عملیات به این نتایج منجر شد:
1- آزاد‌سازی شهر بندری فاو و اسكله و تأسیسات نفتی آن به همراه كارخانه نمك و پایگاه‌های نیروی دریایی و 3 سكوی پرتاب موشك
2- انهدام 74 هواپیما، 7 ناوچه جنگی، 11 چرخبال، 600 تانك و نفربر و500 خودرو نظامی
3- به غنیمت گرفتن 140 تانك و نفربر، و 250 خودرو نظامی
4- كشته و زخمی شدن بیش از 50 هزار عراقی
5- اسارت 2 هزار نظامی

1364/12/1
- حمله وحشیانه عراق به هواپیمای مسافری ایران كه به شهادت آیت‌الله محلاتی و جمعی از مسئولان نظام جمهوری‌اسلامی ایران انجامید.
1364/12/5
-آغاز عملیات والفجر 9 در جبهه شمالی(منطقه پنجوین)، با رمز«یاالله، یا الله»، با تلاش رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، كه به انهدام 1 هواپیما، 1 چرخبال و 20 تانك و كشته و زخمی شدن 2500 بعثی و آزادسازی بخشی از منطقه چوارته انجامید.
-تشكیل جلسه شورای امنیت و تصویب قطع‌نامه 582، درباره آن آتش‌بس فوری و قطع جنگ دریایی و هوایی و زمینی، بازگشت به مرزهای بین‌المللی مبادله اسرای جنگ و منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی.
1364/12/13
شهادت محمود(عبدالله نوریان) فرمانده‌ گردان تخریب و یگان مهندسی-رزمی لشگر 10 سید‌الشهدا(ع) سپاه پاسداران.
1365/4/24
محسن رضایی: جنگ هفتاد‌و‌پنج روزه در فاو، 50 درصد افسران عراقی را نابود كرد.
- وزیر كشور گفت: «در چند ماهه اخیر، 300 هزار نفر از مشمولان خدمت نظام وظیفه، خود را به مراكز آموزشی معرفی كرده‌اند. به‌منظور آمادگی برای عملیات بزرگ، فرمانده نیروی زمینی سپاه، دستور تشكیل گردان‌های قائم را صادر كرد.»
- بازتاب عملیات ایران در گزارش‌های خبرگزاری فرانسه، رسانه‌های خبری آلمان، استرالیا، كویت و هند:
خبرگزاری فرانسه: امام‌خمینی تمام قدرت خود را برای جنگ به‌كار گرفته است.
مفسر رادیو آلمان: هدف ایران خاموش كردن توپخانه 30 كیلومتری بردی عراق است.
شبكه دوم تلویزیون آلمان: تهران به تهدید‌های خود عمل كرد و جنگ وارد مرحله جدید شد.
نشر دی ولت چاپ آلمان، حمل ایران را یك حركت ریسكی خواند.
مفسران رسانه‌های همگانی استرالیا عقیده دارند كه قوای ایران زمان سختی را در پیش دارند.
روزنامه كویتی«السیا» حمله ایران را در ردیف حمله اسراییل به لبنان خواند و افزود: «عرب‌ها حتی فریاد زدن را فراموش كرده‌اند. وقتی عراق در خاك ایران بود، عرب‌ها از عراق حمایت نكردند».
هندوستان تایمز: حمله ایران، برگزاری كنفراس غیرمتعهدها(در بغداد) را به خطر انداخته است. صدام فكر می‌كرد كه می‌تواند انقلاب ایران را از بین ببرد.
دكتر ولایتی در اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه كشورهای عضو جنبش عدم‌تعهد، مواضع ایران را درباره مسائل مهم منطقه‌ای تشریح كرد و خسارت‌های جانی و اقتصادی وارده بر ایران را در اثر حملات عراق برشمرد.
- دبیركل سازمان ملل درباره چگونگی اجرای قطع‌نامه 514 به شورای امنیت گزارش داد.
-معاون وزیرخارجه انگلستان: عراق از سلاح‌‌های شیمیایی استفاده كرده است و تسهیلات كاملی برای تولید صدها تن گاز خردل و اعصاب(تابون) دارد.

1365/4/25
- وزیر سپاه پاسداران: سپاه برای خاتمه جنگ، 500 گردان تشكیل داده و قادر است 1000 گردان دیگر برای جنگ سازماندهی كند. ما حداقل 80 درصد از سلاح‌ها و تجهیزات موردنیاز را در داخل تهیه می‌كنیم.
- بی.بی.سی: ایرانیان احساس می‌كنند اگر نتوانند در این سال جنگ را خاتمه دهند، هیچ‌وقت نخواهد توانست.
- گاردین: كاهش قیمت نفت، طرز فكر رهبران ایران را دگرگون كرده است.
- مجله ساوت به نقل از فرمانده سپاه: ایران تاكنون فقط 2 درصد نیروی انسانی و كمتر از 8 درصد توان اقتصادی را به خدمت جنگ گرفته است.
1365/4/27
- حمله گسترده هواپیماهای عراق به تنها پل فاو و معبر اصلی نیروی ایرانی.
- انهدام پایگاه دریایی ام‌القصر عراق.
1365/9/1
- دفاع ویلیام كیسی، رییس سازمان اطلاعات آمریكا از طرف فروش سری تسلیحات به ایران(در رابطه با سفر مك فاولین)
- رئیس‌جمهوری آمریكا مسئولیت تماس‌های محرمانه با ایران را تماماً به‌عهده خود گرفته است.
- استفاده عراق از گاز خردل برای جهت بازپس‌گیری فاو در فوریه گذشته.
- نطق ریگان برای توجیه سفر مك فارلین و اهداف برقراری رابطه با ایران را به قرار زیر اعلام كرد:
1- تجدید روابط با ایران
2- پایان دادن به جنگ ایران و عراق
3- از بین بردن تروریسم دولتی و خرابكاری
۴- تسریع در بازگشت سالم گروگان‌ها.
1366/10/3
- طارق عزیز پس از ملاقات با مقامات كویتی، عازم عربستان سعودی شد.
- رفیق دوست: قدرت بمباران هوایی و مقابله به مثل دریایی جمهوری‌اسلامی با ساخت دو نوع سلاح موشكی، افزایش یافت.
- وزیر ارشاد(حجت‌السلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی) وارد شهر فاو شد و از مناطق عملیاتی جنوب بازدید كرد.
- 9 گردان نیروی بسیجی از اصفهان راهی جبهه‌ها شدند.
- طلاب بحرینی، اقدام دولت این كشور را برای ایجاد پایگاه‌های نظامی آمریكا در خلیج‌فارس محكوم كردند.
- یك نفت‌كش نروژی توسط قایق‌های توپدار ناشناس در خلیج‌فارس، مورد حمله قرار گرفت.
- هواپیماهای عراقی به 3 نفت‌كش در مركز نفتی جزیره لارك در دهانه خلیج‌فارس حمله كردند.
- مواضع ارتش عراق در جبهه‌های شمال غرب به آتش كشیده شد.