مطلع‌الفجر

مطلع‌الفجر

مطلع‌الفجر

تاریخ عملیات: ۲۰ آذر ۱۳۶۰
تعداد مشاهده: ۱۹۸۰
نام عملیات: مطلع‌الفجر
زمان عملیات: 1360/9/20 تا 1360/10/6
مکان عملیات: گیلان‌غرب و سرپل ذهاب
رمز عمليات: يا مهدی(عج) ادركني
نوع تک: نیمه گسترده
فرماندهی: مشترک سازمان : مشترک
استعداد نیروهای درگیر: ایران؛ 18 گردان پیاده و زرهی، عراق؛ 27 گردان پیاده، زرهی و کماندویی
هدف عملیات: آزادسازی ارتفاعات غرب گیلان‌غرب
تلفات انسانی عراق: 2140 نفر
مناطق آزاد شده: ارتفاعات چرميان، سرتنان، شياكوه، ديزه‌كش، برآفتاب، تنگ كورك، تنگ قاسم‌آباد، تنگ حاجيان، دشت شكمبان، اناره، فريدون هوشيار، دشت گيلان، روستاهاي كمار، گور سفيد، گور سوار در دشت گيلان‌غرب و چندين آبادي ديگر.
تجهيزات منهدم شده دشمن: 2 فروند هواپيما، يك فروند هلي‌كوپتر، تعدادي ادوات سنگين و نيمه سنگين
نيروهای عمل‌كننده: سپاه پاسداران انقلاب‌اسلامي و ارتش جمهوري اسلامي ايران
چکیده: با وجود تصرف بیشتر ارتفاعات هدف، پاتک‌های سنگین عراق این عملیات را هم ناکام گذاشت. اهمیت جبهه غرب برای عراق در این بود که اگر نیروهای ایرانی موفق به بازپس‌گیری ارتفاعات مرزی این منطقه می‌شدند، نسبت به نیروهای عراقی که در داخل خاک خود در موقعیت کم‌ارتفاع‌تری قرار می‌گرفتند، برتری یافته و امنیت بغداد را تهدید می‌نمودند. در جریان این عملیات غلام‌علی پیچک، فرمانده سپاه در جبهه غرب که به‌عنوان یک نیروی عادی، ناشناس در عملیات شرکت کرده بود به شهادت رسید.
عمليات:
در پی عملیات پیروزمندانه ثامن‌الائمه(ع) و در نتیجه پی‌گیری استراتژی آزادسازی مناطق اشغالی، مقرر شد علاوه بر عملیات‌های بزرگ(سلسله عملیات موسوم به كربلا) چند عملیات محدود در جبهه‌های میانی و شمالی انجام شود تا علاوه بر مشغول داشتن نیروهای دشمن در آن مناطق، از گسیل آن‌ها به‌سوی جبهه جنوب ممانعت به‌عمل آید. عملیات مطلع‌الفجر یكی از مهم‌ترین این سلسله عملیات بود.
اهداف و منطقه عمليات:
اهدافی كه در این عملیات دنبال می‌شد، عبارت بودند از:
- فراهم سازی مقدمات آزادسازی قصر شیرین و نفت شهر
- نزدیك شدن به شهر اشغال شده قصر شیرین
- انهدام قوای دشمن
- جلوگیری از آرامش نیروهای دشمن در جبهه میانی
منطقه عملیاتی دارای دو محور عمده بود: سرپل ذهاب و گیلان‌غرب. محور سرپل ذهاب علاوه بر ارتفاعات متعدد از جمله برآفتاب دارای تنگه‌های استراتژیك حاجیان، كورك قاسم‌آباد می‌باشد كه از طریق آن‌ها جاده گیلان‌غرب – قصر شیرین و سایر خطوط مواصلاتی عقبه دشمن در دید و تیر قرار می‌گرفتند. در محور گیلان‌غرب كه از وسعت بیشتری نسبت به محور سرپل ذهاب برخوردار است، ارتفاعاتی هم‌چون شیاكوه، سرتتا، چرمیان، دیزه‌كش، بزنیلی و نیز چند قله دیگر وجود دارند.

استعداد دشمن:

الف- قبل از شروع عملیات:
-تیپ های 2، 5 و 39 پیاده كوهستانی
-یك گردان از تیپ 22 پیاده كوهستانی
- گردان تانك لشكر 4 پیاده كوهستانی

- یك گردان نیروی مخصوص

ب- بعد از شروع عملیات:
- تیپ های 425 و 503 پیاده
- یك گردان از تیپ 4 پیاده كوهستانی
- یك گردان ازتیپ 412 پیاده
- پنج گروهان كماندویی

قوای خودی:

الف- سپاه پاسداران: 11 گردان پیاده
ب- ارتش: تیپ 58 ذوالفقار به استعداد 3 گردان، گردان‌های 211 و 265 زرهی و یك گردان از گردان 290 زرهی
ج- ژاندارمری: 1 گردان
طرح عملیات:
سه معبر اصلی درنظر گرفته شده بود. یك معبر از ارتفاعات سنبله در جنوب پادگان ابوذر شروع شده و به ارتفاعات برآفتاب می‌رسید و در نهایت پس از قطع جاده گیلان‌غرب با قصر شیرین در منطقه سرتتان و تنگه قاسم‌آباد در محورگیلان‌غرب تلاقی می‌كرد.
گروه ضربت تیپ 58 ذوالفقار می بایست تانك‌های دشمن در قاسم‌آباد را منهدم می‌كرد و ضمن هموار كردن راه عبور تانك‌های خودی، جاده گیلان غرب به قصر شیرین را مسدود می‌نمود.
دو معبر دیگر در منطقه عمومی غرب گیلان‌غرب انتخاب شده بود. یك معبر با استفاده از جاده آسفالت گیلان‌غرب-قصر شیرین و روستای آوزین به سمت غرب تك می‌كرد و با نیروهای معبر شمالی(معبر اول) الحاق می‌كرد. معبر سوم نیز از ارتفاعات چغالوند و داربلوط شروع و در نهایت به چرمیان، شیاكوه ختم می‌گردید.
خاطرنشان می‌شود هر یك از معابر اصلی دارای چند معبر فرعی بود و اهداف مستقلی را تأمین می‌كرد. كنترل و هدایت عملیات نیز توسط چهار پاسگاه فرماندهی انجام می‌شد. این پاسگاه‌های فرماندهی با نام‌های امام‌خمینی، شهید رجایی، شهید باهنر و شهید بهشتی انجام وظیفه می‌كردند. هدایت و كنترل كامل عملیات با مركز فرماندهی امام‌خمینی بود.
شرح عملیات:
وضعیت خاص منطقه و بُعد مسافت در محورهای مختلف و لزوم راهپیمایی در بعضی از معابر ایجاب می‌كرد كه زمان آغاز درگیری با دشمن، ساعت 3 بامداد روز 1360/9/20 تعیین گردد، لیكن با بروز مشكلاتی هم‌چون هوشیاری دشمن در برخی محورها و منحرف شدن نیروها از مسیر اصلی – به دلیل پیچیدگی زمین – موجب شد تا عملیات زودتر از ساعت مقرر با رمز «یا مهدی ادركنی(عج)» انجام شود. با شروع عملیات، واكنش دشمن بسیار سریع بود و با تسلط كافی كه بر زمین منطقه داشت موفق شد از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری كند. در محور سرپل ذهاب، قوای جمهوری اسلامی به‌رغم عدم توفیق در فتح تنگه كورك، تقاطی از ارتفاعات برآفتاب را به تصرف خود در آورده و جاده گیلان‌غرب – قصر شیرین را مسدود كردند.
درگیری در محور گیلان‌غرب نیز به روشنایی روز كشیده شد و نیروهای عمل‌كننده در این محور موفق شدند با تحمل تعدادی شهید و مجروح ارتفاع شیاكوه را به تصرف خود درآورند. تلاش رزمندگان خودی در طول روز اول عملیات نیز در همین حد باقی ماند و نیروهای عراقی توانستند با بررسی اوضاع و شناسایی مواضع نیروهای مهاجم، در شب دوم عملیات در محور شیاكوه پاتك كنند. این پاتك با مقاومت و هشیاری نیروهای طرف مقابل خنثی شد و نیروهای عراق بدون كسب نتیجه، عقب رانده شدند. در پی آن، آتش دشمن بر تمام محورها شدت یافت و در نتیجه ابتدا نیروهای خودی(با فرماندهی ارتش) مستقر در محور دیزه‌كش و سپس تعداد دیگری از نیروها عقب‌نشینی كردند.
عقب‌نشینی‌های مزبور كه بدون اطلاع و هماهنگی با فرماندهی عملیات انجام شده بود، موقعیت محور سرتتان را از جناحین به خطر انداخت و در نتیجه نیروهای مستقر در این محور نیز به‌رغم مقاومت زیاد مجبور شدند عقب‌نشینی كنند.
در مجموع، در حالی‌كه پس از گذشت سه روز از شروع عملیات فقط ارتفاعات شیاكوه و برآفتاب در اختیار نیروهای خودی قرار داشتند، پاتك‌های سنگین و متوالی دشمن از یك سو و عدم امكان پشتیبانی از نیرو – به علت فاصله زیاد خط مقدم با عقبه – از سوی دیگر، موجب شدند پس از 17 روز مقاومت، ارتفاعات مذكور مجدداً به تصرف دشمن درآید.
نتایج:
اگر چه قوای جمهوری اسلامی نتوانستند اهداف به‌دست آمده در این عملیات را تثبیت كنند و نگه دارند، لیكن آن‌ها موفق شدند در جریان 17 روز درگیری ضمن وارد آوردن تلفات زیاد بر دشمن – 2000 كشته و زخمی و 140 اسیر – تجاربی را برای انجام عملیات‌های بعدی به‌دست آورند. از جمله این تجارب می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
1- در ادغام نیروهای سپاه و ارتش علاوه بر مسأله فرماندهی آن‌چه كه در هدایت نیروها تعیین‌كننده است، سیستم مخابراتی می‌باشد. از آن‌جا كه سیستم مخابراتی عملیات كاملاً تحت اختیار تیپ ذوالفقار ارتش قرار داشت، هدایت نیروها در طول عملیات با مشكلاتی مواجه شده بود.
2- در مناطق صعب‌العبور و كوهستانی، تدارك و پشتیبانی نیروهای عمل‌كننده امری بسیار حیاتی است.
3- روحیه شهادت‌طلبی اگر چه بسیاری از موانع و كمبودها را مرتفع می‌سازد، لیكن باید همراه با آمادگی جسمی و روحی فرد رزمنده باشد؛ خصوصاً در مناطق كوهستانی كه آموزش‌ها و آمادگی‌های خاص خود را می‌طلبد.
4- برخلاف دشمن، آتش قوای نظامی جمهوری اسلامی در مواضع دشمن روی ارتفاعات اندك و بی‌تأثیر بود. این موضوع علاوه بر كمبود مهمات به ضعف دیده‌بان‌های ارتش باز می‌گشت. فرماندهان سپاه در این عملیات دریافتند كه باید حتی‌الامكان یك گروهان دیده‌بانی آتش تشكیل داده و ضمن آموزش آن‌ها، حداكثر بهره‌برداری را از حداقل آتش موجود در مناطق ببرند.