نام عملیات: کربلای 10
مکان عملیات: جبهه شمال‌غرب، موقعیت: شمال سلیمانیه
زمان عملیات: 1366/1/31
مدت عملیات: 10 روز
نوع تک: گسترده
ارگان عمل‌کننده: نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
استعداد نیروهای درگیر: ایران؛ 50 گردان پیاده و 6 گردان توپخانه و 4000 نیروی اتحادیه میهنی کردستان عراق، عراق؛ 40 گردان پیاده، زرهی، مکانیزه و کماندویی
هدف عملیات: پیشروی در شمال سلیمانیه و تهدید این شهر
تلفات انسانی عراق: 2710 نفر
چکیده: مسدود شدن جبهه جنوب باعث گردید تا سپاه یک‌بار دیگر در جبهه شمال‌غرب وارد عمل شود. با وجود این‌که در این عملیات 250 کیلومترمربع از خاک عراق تصرف شد، اهداف موردنظر عملیات حاصل نگردید.
اساسی‌ترین و ظریف‌ترین بُعد طرحریزی عملیات كربلای 10، هماهنگی نیروهای نامنظم قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی از محور گوجار در غرب رودخانه قلعه چولان با نیروهای منظم از محور ماووت بود. با این تدبیر، نیروهای قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی می‌بایست از داخل خاك عراق(از پشت) و یگان‌های منظم نیز از خاك ایران عمل كرده و پس از الحاق به یكدیگر، منطقه موردنظر را تصرف می‌كردند.
عملیات كربلای 10 در جبهه شمال كردستان، از چنان طراحی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود كه آقای هاشمی رفسنجانی، فرمانده عالی جنگ، این عملیات را همانند نقشی كه" فاو"، در جنوب به‌عنوان دروازه ورودی به نقاط دیگر ایفا می‌كرد، تعبیر نمود.
آغاز مرحله جدید جنگ در غرب كشور، با عملیات«كربلای 10» و«فتح 5» توسط نیروی زمینی سپاه صورت گرفت، گرچه این عملیات‌ها به منزله سرآغاز تحقق استراتژی عملیاتی جدید ایران بود، لیكن دو عملیات یاد شده در‌عین حال از عوامل دیگری نیز تأثیر پذیرفته بود.
بدین‌معنا كه در خرداد سال 64، پس از عملیات بدر، وضعیت حاكم بر جنگ منتهی به پیدایش این نظریه شد كه با یك عملیات منظم بزرگ، هرگز عراق از پا در نخواهد آمد، لذا بر این مسئله تأكید شد كه با انجام دو عملیات به‌طور هم‌زمان، می‌توان با تجزیه قوای دشمن، وضعیت جدیدی را به‌وجود آورد، لیكن فقدان امكانات و نیروی موردنیاز مانع از اجرای آن بود. در نتیجه چنین تدبیر شد كه سپاه پاسداران یك عملیات منظم و یك عملیات بزرگ نامنظم را به‌طور هم‌زمان طرحریزی و اجرا كند. بر‌پایه همین تدبیر، سپاه اقدام به تشكیل قرارگاه رمضان و گسترش ارتباط با معارضین كرد عراقی و سازماندهی و تجهیز آن‌ها كرد.
علاوه‌بر این، طی مباحثی كه در این مرحله صورت گرفت، بر پایه تجارب حاصله در عملیات خیبر و بدر و با توجه به احتمال عدم‌موفقیت در عملیات واحد و از دست رفتن نتایج حاصل از زحمات یك ساله سپاه، همراه با امكانات و زمان، چنین پیشبینی شد كه حداقل دو عملیات هم‌زمان طرحریزی شود تا در صورت ناكامی در یك عملیات و یا بسته شدن راه كارها، امكانات و نیرو در منطقه دیگر به‌كار‌گرفته شود. به همین دلیل در سال 65 چند عملیات طرحریزی شد كه«عملیات كربلای 10» و«فتح 5» از جمله آن‌ها بود. به عبارت دیگر، عوامل مؤثر در گشایش جبهه جدید در منطقه غرب كشور كه منجر به اجرای چندین عملیات شد و اولین آن كربلای 10 و فتح 5 نام گرفت، عبارت بود از:
1 - ضرورت تداوم جنگ و ممانعت از ایجاد ركود در آن.
2 - حفظ ابتكار عمل در برابر دشمن.
3 -گشودن جبهه جدید برای دشمن در منطقه غرب كشور و تجزیه قوای آن.
4 -كاهش حساسیت دشمن نسبت به منطقه جنوب.
5- گرفتن فرصت لازم از دشمن برای یافتن راهكارهای جدید در جبهه‌های جنوب.
علاوه بر آن‌كه اجرای عملیات در منطقه غرب كشور، انهدام برخی تأسیسات نظامی و اقتصادی دشمن را درپی داشت، حضور گسترده در این منطقه، نگرانی ناشی از فعالیت‌های ضد‌انقلاب را در منطقه كاهش می‌داد و منجر به تأمین منطقه نیز می‌شد.
موقعیت منطقه:
منطقه عمومی عملیات كربلای 10 در محور بانه-سردشت، از شمال به رودخانه مرزی گلاس، از جنوب به رودخانه آوسیویل، از شرق به سوركوه و از غرب به ارتفاعات گرده رش و سپس ارتفاعات عمومی آسوس منتهی می‌شد. منطقه عملیاتی دارای عوارض حساس و ارتفاعات نسبتاً بلند و صعب‌‌العبور بود كه به خاطر فقدان جاده، تردد در این مناطق بسیار دشوار به نظر می‌رسید. بلندترین كوه منطقه" گارو" نام دارد كه به كلیه عارضه‌ها و مناطق اطراف دید و اشراف دارد. هم‌چنین، علاوه بر روستاها و شهرك‌های متعددی كه در سطح منطقه وجود دارد، رودخانه‌های مزبور در منطقه جریان دارند. به دلیل وجود درختان مرتفع در دامنه ارتفاعات، وضعیت برای اختفاء نیروهای پیاده و حتی تحرك و جابه‌جایی آن‌ها در روز كاملاً مناسب بود.
طرح مانور:
منطقه انتخاب شده دارای چند ویژگی مهم بود كه بر قوت طرح تهیه شده، می‌افزود:
1 -كمبود استحكامات و موانع در زمین
2- وسعت عرضی زمین
3- آرایش دفاعی دشمن كه در جهت عكس محور اصلی حمله قرار داشت
4- حضور ضعیف دشمن با توجه به گستردگی زمین.
در طرحریزی عملیات كه مبتنی بر الحاق با قرارگاه رمضان و نیروهای اتحادیه میهنی كردستان عراق در داخل خاك عراق بود، چهار محور برای انجام آن پیشبینی شد:
۱- ماووت
2- تپه‌های چنكاوی
3- گوجار و قمیش
4- بسن
این محورها با عنوان تلاش پشتیبانی و فریب در طرح مانور گنجانده شده بودند. اساسی‌ترین و ظریف‌ترین بُعد طرحریزی عملیات، هماهنگی نیروهای نامنظم قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی از محور گوجار در غرب رودخانه قلعه چولان با نیروهای منظم از محور ماووت بود. با این تدبیر ـ كه از جانب فرمانده سپاه، نوعی ابتكار جدید در جنگ عنوان شد ـ نیروهای قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی می‌بایست از داخل خاك عراق(از پشت) و یگان‌های منظم نیز از خاك ایران عمل كرده و پس از الحاق به یكدیگر، منطقه موردنظر را تصرف می‌كردند.
در مباحث مربوط به مانور، چهار موضوع بیش از همه مورد توجه بود:
۱- عبور از رودخانه قلعه چولان و الحاق محور منظم و محور نامنظم
2- احداث جاده تا ارتفاع گلان و اتصال آن به جاده ماووت
3- پشتیبانی و لجستیك یگان‌ها
4- آمدن یگان‌های مرحله دوم برای ادامه عملیات
در مجموع، چهار قرارگاه نجف، حمزه، بدر و رمضان برای عملیات درنظر گرفته شدند. قرارگاه نجف در محور ماووت، قرارگاه حمزه در شمال رودخانه گلاس، روی تپه‌های چنكاوی، قرارگاه بدر در محور بسن روی ارتفاعات كله گاوی، نم‌نم و در صورت امكان ارتفاع رُت و قرارگاه رمضان، در غرب رودخانه قلعه چولان روی ارتفاعات گوجار، قمیش، الاغلو، دولبشك وارد عمل می‌شدند. سازمان رزم سپاه برای انجام این عملیات، شامل هشت تیپ و شش لشگر بود. لشگر 9 بدر متشكل از(مجاهدین عراقی) نیز در احتیاط عملیات قرار داشت. افزون بر این، عملیات در دو مرحله انجام می‌شد.
استعداد و آرایش دشمن:
گسترش دشمن در این منطقه بدین شكل بود كه سپاه یكم با یگان‌های زیر در منطقه عمومی عملیات پدافند كرده بود:
لشگر 24 پیاده: از شاخ مندا تا ده هرزینه.
لشگر 39 پیاده: از ده هرزینه تا انتهای گرده رش و تنگه آوسیویل.
لشگر 34 پیاده: از تنگه آوسیویل تا بارانه.
لشگر 27 پیاده: از بارانه تا هانی‌قول.
یك لشگر با هویت نامشخص: از هانی قول تا تمورژنان.
لشگر 36 پیاده: از تمورژنان تا سترمك.
نیروهای دشمن كه در برابر نیروهای خودی آرایش گرفته بودند مجموعاً شامل لشگرهای 34 پیاده و 39 پیاده بودند.
هوشیاری دشمن در آستانه عملیات:
میزان هوشیاری دشمن از جمله مسائلی بود كه از ابتدا مورد توجه قرار داشت. در آغاز تصور می‌شد كه به‌دلیل درگیر بودن دشمن در منطقه جنوب و حضور یگان‌های سبك سپاه در منطقه و عدم پیشبینی دشمن مبنی بر عبور نیروهای خودی از رودخانه گلاس، دشمن غافلگیر شده است. اما با تشدید اقدامات مهندسی به‌ویژه تلاش برای احداث جاده از گلان به كنار زلی و نیز نصب لوله‌های پل، دشمن اقداماتی انجام داد كه نشانه هوشیاری‌اش بود از جمله:
1 - پرتاب گلوله‌های منور
2 - تقویت منطقه توسط یك الی دو گردان
3 - انتقال چند قبضه توپ به منطقه
4 - انتقال تانك روی ارتفاع گرده رش و تقویت این منطقه
هم‌چنین اجرای آتش روی پل زلی و اطراف روستای زلی به‌منظور مسدود كردن جاده از جمله مسائلی بود كه نشان می‌داد دشمن نسبت به جهت اصلی عملیات و برخی از محورها هوشیار شده است.
شرح عملیات:
عملیات كربلای 10 در شامگاه 31 فروردین سال 1366 انجام شد. زمان حمله به دشمن در محورهای مختلف یكسان نبود، با آن‌كه ساعت 2 نیمه‌شب برای آغاز عملیات معین شده بود، اما از ساعت 24:30 در محور بسن، ساعت 1:30 بامداد در محور قرارگاه نجف و با اندكی تفاوت در محورهای دیگر، عملیات شروع شد و تا ساعت 2 بامداد نیروها در تمام محورها ـ به جز محور چنكاوی(كه به علت مسدود بودن گردنه سیر بر اثر برف سنگین، یگان عمل‌كننده نتوانست پای‌كار برسد) ـ به مواضع دشمن حمله كردند. قرارگاه رمضان نیز توانست روی ارتفاعات گوجار و الاغلو مستقر شده و موضعی را كه دشمن در آن‌جا حضور جدی نداشت، تصرف كند.
بعدازظهر روز اول، نیروهای عراقی با اجرای پاتك و پشتیبانی آتش، ارتفاع گلان را بازپس گرفتند اما پس از ساعتی عقب زده شدند. در ادامه عملیات به‌تدریج در محور بسن، ژاژیله، چنكاوی و محور قرارگاه رمضان، اقدامات تكمیلی صورت گرفت. مشكل اصلی، عدم‌وجود جاده برای توسعه عملیات، ورود یگان‌های مرحله دوم و پشتیبانی از نیروهای در خط بود. در این میان، جاده اهمیت بسیاری داشت. از این رو، تلاش زیادی برای احداث جاده به‌عمل آمد.
در محورهای گلان، ژاژیله، چنكاوی و بسن، مواضع تصرف شده میان رزمندگان اسلام و نیروهای دشمن دست‌به‌دست می‌شد. به‌ویژه، ارتفاع گلان چندبار به‌دست نیروهای خودی و دشمن افتاد. این محورها هر كدام رویكرد خاصی را برای آینده در منطقه عملیاتی نشان می‌دادند كه برای دشمن حساسیت‌برانگیز بود.
محور چنكاوی و ژاژیله نشان‌دهنده فلش الحاق با قرارگاه رمضان بود، و از طرف دیگر، ژاژیله و گلان مقدمه تصرف شهر ماووت به‌شمار می‌رفتند. محور بسن نیز حركت به سمت چوارتا را نشان می‌داد. در مرحله دوم عملیات، دو اقدام اساسی مدنظر قرار گرفت، اول: تكمیل ارتفاع گلان و پیشروی روی ارتفاع قشن. دوم: برقراری الحاق كامل با قرارگاه رمضان.
برای این منظور، یگان‌های مرحله دوم وارد عمل شده و موفق شدند ضمن تكمیل ارتفاع گلان، بر روی ارتفاع قشن نیز پیشروی كنند، اما به دلیل كمبود نیرو و ضعف پشتیبانی، ادامه عملیات میسر نشد و پس از 10 روز، با تصرف اهداف مرحله اول، عملیات به پایان رسید.
بازتاب عملیات كربلای 10:
اجرای عملیات در منطقه غرب كشور و هم‌زمانی آن با عملیات فتح 5 از جمله مسائلی بود كه موردتوجه خبرگزاری‌ها قرار گرفت. چنان‌كه فرستاده ویژه خبرگزاری فرانسه، پس از بازدید از ارتفاعات ماووت در خاك عراق، طی گزارشی به نقل از تحلیلگران گفت: «عملیات مزبور برای ایران این هدف را درپی دارد كه رقیب را در لحظه‌‌ای كه عملیات بسیار مهمتری در جنوب جریان دارد، در شمال سرگرم كند. »
هفته‌نامه جینز دیفنس با توجه به گزارش‌های منتشره از سوی عراق مبنی بر خنثی‌سازی تهاجمات ایران نوشت: «به‌رغم ادعاهای عراق مبنی بر خنثی كردن این عملیات(كربلای 10) به‌نظر می‌رسد كه ایران توانسته است در شمال‌شرقی عراق، در آخرین عملیات رزمی خود به موفقیت برسد تا سی‌و‌چهار كیلومتر در داخل عمق خاك عراق پیشروی كند».
تجزیه و تحلیل روزنامه ژاپنی كی‌زایب از عملیات كربلای 10 نیز قابل توجه است: «این حملات نشانه عزم ایران برای ادامه جنگ بوده و تلاش‌هایی كه گفته می‌شود به‌منظور خاتمه دادن به این جنگ انجام گرفته، بی‌ثمر است».
آقای هاشمی، فرمانده عالی جنگ و رییس وقت مجلس شورای اسلامی، در تشریح عملیات و اهداف جمهوری اسلامی از این عملیات اظهار داشت:
«در آینده خواهیم دید همانند نقشی كه"فاو"، در جنوب به‌عنوان دروازه ورودی به نقاط دیگر ایفا می‌كند، این منطقه چنین وضعی را در شمال جبهه در كردستان خواهد داشت». اظهارات آقای هاشمی بیانگر اهمیت عملیات و هم‌چنین اهداف ایران در منطقه شمال غرب بود كه سپاه پاسداران بعدها در سلسله عملیات‌هایی از ماووت تا والفجر 10، به اجرای آن پرداخت.