شهید بزرگوار حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ فضل‌الله محلاتی، در سال 1309، در خانواده‌ای مذهبی، از مادری باایمان و پدری پرهیزکار به نام "حاج غلامحسین مهدی‌زاده" به دنیا آمد. ایشان پس از طی دوران ابتدایی و تعلیم بخش‌هایی از مقدمات، در پانزده سالگی برای ادامه تحصیل به قم هجرت کرد و در حوزه علمیه به دروس حوزوی مشغول شد. شهید محلاتی پس از اتمام دروس حوزه، درس‌های تخصصی فقه و اصول را در محضر اساتید بزرگواری چون مرحوم "آیت‌الله بروجردی" رحمه‌الله و "امام خمینی" رحمه‌الله گذراند. ایشان در دوران تحصیل در قم، همواره با کلیه شخصیت‌های علمی و مبارزان بر ضد رژیم پهلوی ارتباط نزدیک داشت و همین ارتباط و روحیه مبارزه با طاغوت، از او عالمی ساخت که تا آخر عمر گران‌بهایش هم تجسم تلاش و تحرک بود و هم مظهر عشق به امام و امت.
سوابق مبارزاتی شهید محلاتی
شهید محلاتی در سال 1326 به دنبال آشنایی با فدائیان اسلام و مرحوم "آیت‌الله کاشانی"، مبارزه خود را علیه رژیم آغاز کرد. او که در آن زمان جوان نوخاسته‌ای بود، با دعوت فدائیان اسلام برای اعزام به "بیت‌المقدس" و مبارزه با اشغالگران فلسطین، اعلام آمادگی و ثبت‌نام نمود.
وی که از شور و نشاط زیادی برخوردار بود به هنگام انتخاب دوره هفدهم مجلس از طرف فدائیان اسلام و آیت‌الله کاشانی برای تبلیغ به آذربایجان رفت تا به‌عنوان یک روحانی متعهد و آشنا به مسائل سیاسی، مردم را برای شرکت در انتخابات و حمایت از کاندیداهای فدائیان اسلام دعوت نماید، که در این مسیر از سوء قصدی که سلطنت‌طلبان به جان او کردند، جان سالم به در برد.
شهید محلاتی در مأموریت دیگری که از سوی مرحوم "آیت‌الله العظمی بروجردی" به وی واگذار شد، با وجود اینکه بیش از 22 سال نداشت، نقش مؤثر و فعالی را ایفا کرد و این نشان می‌داد که وی دارای ویژگی‌های شخصیتی و علمی خاصی است که مورد عنایت آیت‌الله العظمی بروجردی قرار گرفته است.
شیخ فضل‌الله محلاتی در رمضان سال 1332 به واسطه اینکه در بجنورد علیه کنسرسیوم نفت و کودتای 28 مرداد سخنرانی آتشینی کرده بود، دستگیر و به مشهد تبعید شد و در سال 1341 به دنبال اعلام تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، همراه با نهضت حضرت امام خمینی(ره) سعی در آگاه نمودن مردم و تشریح نظرات مراجع و علمای قم کرد.
وی در آن زمان به‌عنوان رابط بین علمای تهران و قم نسبت به تبادل پیام‌ها اقدام می‌نمود و با تنظیم اعلامیه و طومار، توانست امضای 120 تن از علمای تهران را بگیرد؛ که در آن زمان چنین اقدامی بی‌سابقه بود. پس از قیام عمومی مردم ایران در 15 خرداد 1342، با همکاری هیات مؤتلفه، نسبت به چاپ و توزیع اعلامیه‌های حضرت امام خمینی(ره) از هیچ کوششی دریغ نکرد.
پس از رحلت حضرت "آیت‌الله حکیم(ره)" و توطئه رژیم شاه جهت منحرف کردن اذهان عمومی از توجه به حضرت امام خمینی(ره)، به همراه تعدادی از روحانیون مبارز تهران تلگرام تسلیتی به حضرت امام خمینی(ره) مخابره و رحلت آن مرجع عالیقدر را تسلیت گفتند و جامعه را به تقلید از امام بزرگوار فراخواندند.
در جریان جشن‌های 2500 ساله با تنظیم نامه‌ای حاکی از درد و رنج مردم ستمدیده "زابل" و "سیستان و بلوچستان" و مخابره آن به نجف، پرده از حقایق تلخی که در کنار جشن‌های آنچنانی می‌گذشت، برداشت و ندای مظلومیت و محرومیت آن منطقه را به گوش جهانیان رسانید. به همین علت وی علاوه‌بر ممنوع المنبر شدن، از تهران نیز ممنوع‌الخروج گردید و سرانجام در سال 1351 دستگیر و روانه زندان شد.
وی چهره بسیار درخشانی در مبارزات سیاسی بود و برای پیشبرد اهداف نهضت از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و در این راه اهانت‌ها و زخم‌زبان‌های بسیاری شنید. از دیگر فعالیت‌های این شهید بزرگوار در این برهه، کمک به خانواده‌های زندانیان سیاسی بود.
وی یکی از شخصیت‌های بارزی بود که در امر تحصن روحانیون تهران و قم و دیگر شهرستان‌ها، که برای استقبال حضرت امام خمینی(ره) در تهران حضور داشتند، فعالیت می‌کرد. در آستانه ورود حضرت امام خمینی(ره)، شهید محلاتی یکی از فعال‌ترین اعضای کمیته استقبال از معظم‌له بود.
آن شهید به فرمان حضرت امام خمینی(ره) پا به پای ملت در تسخیر مراکز قدرت رژیم شاه حرکت کرد و تلاش خستگی‌‌ناپذیری را برای به ثمر رسانیدن پیروزی انقلاب اسلامی انجام داد به گونه‌ای که در حمله به مرکز رادیو، برای نخستین بار صدای انقلاب اسلامی توسط وی از رادیو بر سر تا سر عالم طنین افکند.
شهید محلاتی به علت سابقه درخشانش، مورد اطمینان حضرت امام خمینی رحمه‌الله بود و مسئولیت‌های اجرایی مختلفی مانند معاونت کمیته مرکزی انقلاب، نمایندگی امام در صندوق تعاون صنفی و نمایندگی امام رحمه‌الله در مراسم باشکوه حج ابراهیمی در سال 1358 را برعهده داشت. او در انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی، از طرف مردم محلات انتخاب و راهی مجلس شورای اسلامی شد.
فعالیت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
هم زمان با تشکیل سپاه پاسداران، شهید محلاتی که شخصی آگاه، دل‌سوز و پرتلاش بود، از سوی رهبر کبیر انقلاب مسئولیت نظارت، کنترل و هدایت این نهاد انقلابی و نوخاسته را پذیرفت. آنچه مرحوم محلاتی را در کار بزرگ ارشاد و هدایت سپاه توفیق بخشید، تنها جایگاه قانونی نمایندگی امام در سپاه نبود، بلکه ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری آن شهید بزرگوار بود که اعضای سپاه به او از دید مُرشد و پیر راه می‌نگریستند.
شهید محلاتی به پاسداران محبتی درونی داشت و این علاقه از عشق او به اسلام و امام پدید آمده بود. او پاسداران را از نزدیک می‌شناخت و اخلاص و ایثار آنها را لمس می‌کرد. آن شهید والامقام، دل‌سوز پاسداران بود و این سوز درونی به او تحرک و تلاشی فراوان می‌بخشید، که متجاوز از هزار برنامه آموزشی توجیهی، تربیتی و اخلاقی، به شکل‌های مختلف سخنرانی و دستورالعمل از ایشان به یادگار مانده است.
شهید محلاتی، سپاه پاسداران را پرتوان و شکیبا می‌خواست و پشتوانه این آرزو، تلاش بی‌امانش بود. او در یکی از مصاحبه‌های خود در مورد سپاه می‌گوید: «انشاءالله سپاهی بسازیم که دشمن هوس نکند علیه انقلاب اسلامی توطئه کند.»
با توجه به اهمیت و نقشی که شورای عالی سپاه در هدایت، مدیریت و برنامه‌ریزی سپاه داشت، شهید محلاتی به حمایت و تقویت این شورا اهتمام می‌ورزید و تمام سعی خود را برای حضور همیشگی در جلسات سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری شورای عالی حفظ می‌کرد.
ایشان به دلیل اعتبار و موقعیت سیاسی ـ اجتماعی و سوابق مبارزاتی که داشت، پشتوانه‌ای بسیار ارزنده و توانا برای سپاه محسوب می‌شد. شهید محلاتی با عشق به این نهاد مقدس و مسئولیتی که از طرف رهبر کبیر انقلاب به ایشان واگذار شده بود، همواره در مجامع سیاسی، قانون‌گذاری، قضایی و فرهنگی برای احقاق حقوق سپاه پاسداران و دفاع از آن حضوری فعال و پرثمر داشت.
پاسداران به علت خلوص نیت و حضور پرثمر و اخلاق آن شهید، به ایشان عشق می‌ورزیدند و از وجود ایشان به‌عنوان راهنما و مربی اخلاق بهره می‌بردند.
بینش سیاسی شهید محلاتی
شهید محلاتی معتقد بود که در مورد اسلام دو بینش وجود دارد: یکی اسلام شاهنشاهی، بدون سیاست و منهای جهاد و دفاع و برنامه‌های اجتماعی، و دیگری اسلامی که امام امت رحمه‌الله به این ملت آموخت. شهید شیخ فضل‌الله محلاتی، هم بینش سیاسی داشت و هم میدان‌دار صحنه سیاست بود. ایشان به سیاستِ آمیخته با دیانت عقیده داشت و در حیطه کاری خود به این موضوع اهمیت فراوانی می‌داد.
شهید محلاتی در مورد نقش دین و روحانیت در سپاه می‌گوید: «سپاه و روحانیت دو ارگان هستند که باید با هم حرکت کنند، که در رأس آنها، امام یعنی مقام روحانی است که سپاه تابع اوست. روحانیت و سپاه باید باهم اختلاط داشته باشند. سپاه باید فکر، عقیده و مذهب را از روحانیون بگیرد و از وجود آنها استفاده کند.»
اخلاق والای شهید محلاتی
شهید شیخ فضل‌الله محلاتی به عدالت عشق می‌ورزید و از تبعیض بی‌زار بود. هیچ‌گاه از مقام و موقعیت اجتماعی خود سوءاستفاده نکرد؛ زیرا مقام را برای خدمت به اسلام می‌خواست، نه برای رفاه و راحتی خود و بستگان خود.
ایشان در زندگی خود با کمال تعهد و تقیّد به دستورات دینی عمل می‌کرد و بدین‌گونه در خانواده و جامعه مبلّغ عملی مکتب بود. زهد و ساده زیستی همراه با معاداندیشی ایشان سبب شد که در وصیتنامه خویش چنین بنویسد: «یک پنجم کل دارایی مرا به حضرت امام بدهید؛ زیرا خوف آن دارم که این مقدار که به دست آورده‌ام در شأن زندگی طلبگی من نباشد و فردا در آستان عدل الهی باید پاسخ‌گو باشم.»
شخصیت جامع شهید محلاتی
روحانی بزرگوار، شهید محلاتی در عرصه‌های متفاوت حضور داشت. از این رو، حوزه‌های علمیه او را از خود می‌دانند و به وجودش می‌بالند؛ چرا که محصول مکتب امام صادق علیه‌السلام بود. مبلغان هم او را فخر و عزت خود می‌شمارند؛ زیرا او با تیغ بیان در سنگر وعظ به دفاع از حق و تبلیغ اسلام می‌پرداخت. و مبارزان به او عشق می‌ورزیدند؛ چرا که عمری را در جهاد، مبارزه و زندان گذراند. رزمندگان جبهه‌های نورانی نبرد، او را بر دل و بر دیده داشتند؛ چون حضورش در میان دلیران صحنه جهاد، یاد امام را تداعی می کرد. نمایندگان مجلس نیز حرمت او را نگاهبان بودند و هستند و محلاتی را آبروبخش نمایندگی و مجلس می‌دانند.
شهید محلاتی از آنِ همه بود و هست، متعلق به هر کس و گروهی که خدا و رسول و عترت را در دل، و شور خدمتگزاری به دین و مسلمین و انقلاب در سر داشته و دارند.
عشق به شهادت
شهید محلاتی عاشق شهادت بود و آشنایی با رزمندگان، جانبازان و شهیدان، این شعله را هر روز در نهاد او افروخته‌تر می‌ساخت. او گاه عالمان بزرگواری همانند شهید "مطهری"، شهید "مفتح"، شهید "بهشتی" و شهدای محراب را مشاهده می‌کرد که چگونه از زندان تن می‌گریزند و به سوی حضرت حق می‌شتابند. وی بیان می‌داشت: «من رشک می‌برم به این شهدا، که چه آرام و پر طمطراق به سان مرغان بهشتی بال و پر گشوده‌اند و به سوی معبود محبوب در پروازند.»
گاه پیکرهای پاک و خونین رزمندگان را می‌دید که چگونه برای دفاع از دین و مبارزه با استکبار جهانی ره صد ساله را یک شبه می‌پیمایند و به مقام قرب الهی می‌رسند. او که مرشد و راهنمای این سلحشوران بود، چگونه می‌توانست در شهادت الگوی آنان نباشد؟
نحوه شهادت
دشمنان ایران اسلامی که توان رویارویی با رزمندگان دلیر اسلام را در جبهه نبرد نداشتند، در اول اسفند سال 1364، پس از شکست در عملیات "والفجر 8"، برای جبران این شکست، در نزدیکی اهواز با دو فروند جنگنده به هواپیمای مسافربری "آسمان" که چهل تن از دلباختگان مکتب عشق را به مقصد می‌رساند، حمله کردند و دست پلید خود را به خون این عزیزان آغشتند.
پیکر پاک شهید محلاتی پس از تشییع باشکوه، در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام به خاک سپرده شد.
پیام امام خمینی رحمه‌الله
در ترسیم جایگاه و نقش شهید محلاتی و همراهانش در انقلاب، همین بس که حضرت امام خمینی رحمه‌الله در رثای آن شاگرد مجاهد و مخلصش فرمود: «امید آن است که ولی نعم، این میهمانان را که به سوی او می‌روند از محضر خود کامیاب فرماید... و به این عزیزانی که در این جنایت هوایی به سوی او پرواز کرده‌اند، اجازه ورود به محفل خاص خود دهد، و حجت‌الاسلام حاج شیخ فضل‌الله محلاتی، شهید عزیز را که من و شما او را می‌شناسیم، که عمر خود را در راه انقلاب صرف کرد و باید گفت یکی از چهره‌های درخشان انقلاب بود و در این راه، که راه خداوند است، تحمل سختی‌ها نمود و رنج‌ها کشید و با قامت استوار ایستادگی کرد، اجازه ورود در محضر شهدای صدر اسلام مرحمت فرماید.»